1 00:00:00,549 --> 00:00:02,249 Prywatne publiczne wernakularne. 2 00:00:02,391 --> 00:00:04,390 To chciałem taką jedną refleksją się podzielić, 3 00:00:04,604 --> 00:00:08,504 która przyszła mi do głowy już teraz, w czasie tego sympozjum, 4 00:00:08,644 --> 00:00:12,944 dotyczącym Urszuli Czartoryskiej, której ja nigdy osobiście nie spotkałem. 5 00:00:13,174 --> 00:00:17,941 Ale kiedy realizowałem swoje różne projekty poświęcone artystom 6 00:00:19,275 --> 00:00:23,208 i tym działającym tutaj fotografom, i artystom, którzy Polskę opuścili 7 00:00:23,316 --> 00:00:26,783 to bardzo szybko zauważyłem jak często to nazwisko się pojawia. 8 00:00:26,967 --> 00:00:28,767 Szczególnie kiedy rozmawiałem z fotografami. 9 00:00:28,920 --> 00:00:32,120 I praktycznie w pewnym pokoleniu po prostu w tym wywiadzie, 10 00:00:32,274 --> 00:00:35,307 a posługiwałem się metodą wywiadu biograficznego, więc nikogo nie pytałem 11 00:00:35,458 --> 00:00:38,491 czy znał pan Urszulę Czartoryską? Nie. Oni mi opowiadali właśnie 12 00:00:38,603 --> 00:00:41,703 w kategorii takiej socjologicznej, znaczącego innego. 13 00:00:41,989 --> 00:00:46,056 I na przykład znalezienie się w zestawie, w kolekcji muzeum, 14 00:00:46,156 --> 00:00:51,289 to była bardzo ważna rzecz, zaproszenie do wystawy przez Urszulę Czartoryską 15 00:00:51,389 --> 00:00:53,189 to było coś bardzo ważnego. 16 00:00:53,289 --> 00:00:58,964 Bycie dostrzeżonym przez nią 17 00:00:59,104 --> 00:01:00,995 to także była rzecz bardzo istotna 18 00:01:01,134 --> 00:01:05,934 i ci wszyscy artyści o tym pamiętali. I to było dla mnie uderzające, 19 00:01:06,210 --> 00:01:11,710 bo tych nagranych śladów pamięci mam bardzo wiele, 20 00:01:11,888 --> 00:01:16,255 choć przecież te wywiady dotyczyły przede wszystkim losów tych artystów. 21 00:01:16,464 --> 00:01:21,231 To tylko tak na marginesie i właściwie tytułem wstępu. 22 00:01:21,461 --> 00:01:24,828 Proszę państwa, tytuł tego wystąpienia: Prywatne publiczne wernakularne, 23 00:01:24,980 --> 00:01:29,447 oczywiście nawiązuje do tytułu tekstu Czartoryskiej 24 00:01:29,619 --> 00:01:34,186 „Prywatne super prywatne antyprywatne", w którym ona analizuje przenikanie się 25 00:01:34,368 --> 00:01:40,635 tego co publiczne i prywatne w praktykach publikacyjnych, artystycznych, 26 00:01:40,860 --> 00:01:45,260 kolekcjonerskich. I w zasadzie tych wątków tam jest bardzo wiele. 27 00:01:45,360 --> 00:01:48,742 Ja do tego tekstu będę wracał. 28 00:01:49,018 --> 00:01:52,902 Mówiąc krótko, zadano mi pewien temat, 29 00:01:53,036 --> 00:01:58,169 do którego miałem przygotować referat i on miał dotyczyć wernakularności. 30 00:01:58,367 --> 00:02:01,667 Ja nawet się z tego powodu ucieszyłem, bo pomyślałem sobie, 31 00:02:01,831 --> 00:02:03,964 trochę podobnie jak moja przedmówczyni, że będę mógł 32 00:02:04,129 --> 00:02:08,896 sobie uporządkować pewne rzeczy. I chciałbym zacząć od tego, 33 00:02:09,048 --> 00:02:12,481 że ja w ogóle wielkim fanem i zwolennikiem tego pojęcia nie jestem. 34 00:02:12,657 --> 00:02:18,624 I chciałbym też to wyjaśnić dlaczego nie jestem, a ponieważ jestem socjologiem 35 00:02:18,825 --> 00:02:20,758 to ja bardzo często lubię sobie zrobić małe badania, 36 00:02:20,907 --> 00:02:24,440 na przykład krótkie wywiady eksperckie. I wykonałem takie trzy rozmowy 37 00:02:24,541 --> 00:02:30,708 z wykładowcą fotografem artystą, z historykiem sztuki, 38 00:02:30,880 --> 00:02:32,947 który zajmuje się fotografią przede wszystkim 39 00:02:33,239 --> 00:02:37,639 oraz z socjologiem skupionym na obrazie. I te pytania dotyczyły wernakularności, 40 00:02:37,748 --> 00:02:41,448 czy ten termin się w ogóle przydaje? Co sadzić o tym terminie? 41 00:02:41,652 --> 00:02:44,685 I oczywiście starałem się nie sugerować żadnej odpowiedzi, 42 00:02:44,838 --> 00:02:48,405 ale moje przypuszczenia się sprawdziły. Nikt z nich nie ocenił tego terminu 43 00:02:48,606 --> 00:02:53,973 jako przydatnego, jako takiego terminu, który byłby dla nas ważny. 44 00:02:54,154 --> 00:02:57,321 Dlaczego tak się stało? Proszę państwa, ja mam trochę takie wrażenie, 45 00:02:57,427 --> 00:03:03,560 że to pojęcie, raczej zaliczam je do terminów pojęć popularnych i modnych 46 00:03:03,735 --> 00:03:06,202 niż do kategorii pojęć rozświetlających, czyli takich, 47 00:03:06,358 --> 00:03:09,058 które coś mi mówią nowego. Czyli albo mi coś wyjaśniają, 48 00:03:09,186 --> 00:03:14,119 albo dają mi jakiej narzędzie poznawcze. I zacząłem się zastanawiać 49 00:03:14,289 --> 00:03:18,274 skąd u tych teoretyków, praktyków 50 00:03:18,504 --> 00:03:23,285 i krytyków fotografii takie podejście. 51 00:03:23,449 --> 00:03:28,449 Otóż wydaję mi się, że są trzy powody. Pierwszy polega na tym, 52 00:03:28,663 --> 00:03:33,596 że to wszystko co zalicza się do tego wielkiego zbioru fotografii wernakularnej 53 00:03:33,703 --> 00:03:37,503 w zasadzie już wcześniej zostało opisane zanim w ogóle termin się pojawił. 54 00:03:37,665 --> 00:03:42,465 I było badane. To jest pierwsza sprawa. Fotografia rodzinna, funeralna, 55 00:03:42,565 --> 00:03:47,332 turystyczna, amatorska pornografia, fotografia więzienna, fotografia usługowa, 56 00:03:47,581 --> 00:03:50,348 to wszystko było opisane. Ludzie o tym pisali tylko nie wiedzieli, 57 00:03:50,482 --> 00:03:54,715 że zajmują się fotografią wernakularną jeszcze, bo nikt im tego nie powiedział. 58 00:03:54,867 --> 00:04:00,600 Drugi problem czy druga przyczyna wynika, o czym zaraz będę mówił więcej, 59 00:04:00,759 --> 00:04:03,226 więc tylko zasygnalizuję, z kwestii nieostrości definicyjnej 60 00:04:03,362 --> 00:04:06,729 czym ta fotografia wernakularna jest. A trzecia, wydaję mi się, 61 00:04:06,881 --> 00:04:09,814 że wynika z tego, że kiedy do nas ten termin przypłynął 62 00:04:09,999 --> 00:04:13,766 to przypłynęło do nas wiele tłumaczeń literatury angielsko-francusko-niemiecko 63 00:04:13,952 --> 00:04:18,119 języcznej, jak również powstało bardzo dużo znaczących polskich tekstów. 64 00:04:18,255 --> 00:04:22,655 I wydaję mi się, że w tej fali znaczących tekstów. 65 00:04:22,800 --> 00:04:28,933 Znaczących nowych teorii, pomysłów chyba te pojęcie fotografii wernakularnej 66 00:04:29,043 --> 00:04:35,476 może nie było tym najistotniejszym. Takie mam wrażenie. 67 00:04:35,696 --> 00:04:40,663 Oczywiście, proszę państwa, można by się cofać daleko i wskazywać kto pierwszy 68 00:04:40,931 --> 00:04:44,398 zajął się tymi praktykami i można by wiele nazwisk, 69 00:04:44,498 --> 00:04:47,698 które już państwo wymieniliście, którymi świetnie się Czartoryska posługiwała 70 00:04:47,975 --> 00:04:54,908 i znała. Bourdieu, Barthes, oni wszyscy przez nią byli znani i opisywani. 71 00:04:55,722 --> 00:04:59,855 Zresztą jest tekst poświęcony tej fotografii jako sztuce pośredniej 72 00:05:00,036 --> 00:05:02,669 Urszuli Czartoryskiej, gdzie ona bardzo dokładnie opisuje to. 73 00:05:02,865 --> 00:05:09,765 A przecież w tej wydanej w 1965 roku książce już następuje rozpoznanie i opis 74 00:05:09,983 --> 00:05:14,950 praktyk amatorskich i tych wszystkich. Jest tam też tekst o fotoklubach. 75 00:05:15,188 --> 00:05:18,588 Dlatego ja w pewnym momencie doszedłem do wniosku, że wolałbym mówić 76 00:05:18,762 --> 00:05:22,295 o praktykach wernakularnych niż o fotografii wernakularnej. 77 00:05:22,492 --> 00:05:26,825 takie mam wrażenie, ale to może być związane z moją socjologiczną orientacją 78 00:05:26,993 --> 00:05:33,960 patrzenia na tego typu rzeczy. Proszę państwa, przełom nastąpił 79 00:05:34,223 --> 00:05:38,690 wraz z pojawieniem się wydanej przez Archeologię fotografii w 2014 roku, 80 00:05:38,888 --> 00:05:42,021 co jest wspaniałe, bo rok po wydaniu tej książki w oryginale, 81 00:05:42,217 --> 00:05:47,450 czyli właśnie tych esejów o fotografii wernakularnej Clémenta Chéroux, 82 00:05:47,784 --> 00:05:54,717 do której będę się odnosił. Tylko przypomnę etymologię. 83 00:05:56,159 --> 00:05:58,426 Wernakularne, skąd to się wzięło. 84 00:05:58,451 --> 00:06:05,450 Czyli służebne, coś od słowa werna, 85 00:06:06,163 --> 00:06:11,030 czyli niewolnik, ale tutaj przypomina Chéroux jeszcze jedno fajne słowo, 86 00:06:11,130 --> 00:06:14,597 które bardzo mi się spodobało, zaraz powiem w jakim kontekście. 87 00:06:14,794 --> 00:06:18,827 Czyli to pojęcie wernakulus, czyli niewolnika urodzonego w domu. 88 00:06:19,085 --> 00:06:21,985 Można by powiedzieć, niewolnika własnego chowu, nie tego, którego się kupiło, 89 00:06:22,178 --> 00:06:25,711 tylko który już mi się w domu urodził, więc ja go mogłem ułożyć, 90 00:06:25,861 --> 00:06:31,494 przysposobić, wychowany od dziecka. Czyli niewolnik udomowiony - wernakulus. 91 00:06:31,666 --> 00:06:35,266 Myślę, że właśnie takie myślenie o fotografii też początkowo towarzyszyło, 92 00:06:35,409 --> 00:06:38,976 o czym zaraz będę chciał państwu powiedzieć parę słów. 93 00:06:39,164 --> 00:06:42,031 Wiadomo, że to pojęcie wernakularne przywędrowało do fotografii 94 00:06:42,218 --> 00:06:44,318 z innych obszarów jak na przykład w architekturze. 95 00:06:44,509 --> 00:06:50,176 Ono było używane jako ta praktyka 96 00:06:50,364 --> 00:06:54,496 budowania takiego rzemieślniczego, 97 00:06:54,616 --> 00:06:58,849 bez treningu szkolnego, ale raczej poprzez taki system czeladniczy, 98 00:06:59,091 --> 00:07:03,024 że wzięte jest z języka, gdzie oznacza po prostu taki dialekt 99 00:07:03,251 --> 00:07:07,451 używany do codziennych kontaktów. Jak to wygląda w fotografii? 100 00:07:07,551 --> 00:07:11,918 W fotografii podobają się te trzy cechy i tu przechodzę do drugiego punktu, 101 00:07:12,127 --> 00:07:16,727 czyli do problemów definicyjnych. Wydaję mi się, że problem polega na tym, 102 00:07:16,843 --> 00:07:20,510 że albo tę fotografie definiuje się zbyt szeroko, albo zbyt wąsko. 103 00:07:20,634 --> 00:07:27,534 Takie mam wrażenie i w zasadzie nie do końca wiadomo. 104 00:07:29,086 --> 00:07:34,919 Pisze takie zdanie, chyba najfajniejsze dla mnie w tej książce, w tych esejach: 105 00:07:35,046 --> 00:07:38,946 „Masa obrazów wytwarzanych w kontekście użytkowym czy też domowym 106 00:07:39,168 --> 00:07:41,868 jest nieporównywalnie większa od liczby fotografii 107 00:07:42,037 --> 00:07:44,404 wpisujących się w ramy działań artystycznych. 108 00:07:44,523 --> 00:07:47,356 To sztuka jest pod kategorią fotografii, a nie na odwrót". 109 00:07:47,566 --> 00:07:49,866 I to zdanie, że to sztuka jest pod kategorią fotografii, 110 00:07:49,997 --> 00:07:52,264 a nie na odwrót właściwie oddaje całą sprawę. 111 00:07:52,466 --> 00:07:57,333 Natomiast to, żeby tym się zajmować to postulowano już dużo wcześniej 112 00:07:57,532 --> 00:08:02,499 i zaraz państwu powiem kiedy i też o takiej jednej swojej ulubionej książce 113 00:08:02,635 --> 00:08:06,235 będę chciał wspomnieć. Natomiast podoba mi się sposób, w którym Chéroux 114 00:08:06,418 --> 00:08:11,451 wyjaśnia dlaczego tak się musiało stać. Dlaczego musiało nastąpić przesłonięcie 115 00:08:11,616 --> 00:08:17,483 tego obszaru dominującego praktyk fotograficznych na rzecz tych niewielkich 116 00:08:17,668 --> 00:08:21,968 wynurzających się z mgły szczytów praktyk artystycznych. 117 00:08:22,066 --> 00:08:24,733 Otóż pisze on w ten sposób, że wielka gałąź fotografii 118 00:08:24,976 --> 00:08:28,909 została złożona na ołtarzu jej artystycznej legitymizacji. 119 00:08:29,181 --> 00:08:32,481 Trzeba było po prostu, mówiąc krótko schować 120 00:08:32,674 --> 00:08:37,141 za kotarę tych wstydliwych kuzynów, czyli właśnie tę domową pornografię, 121 00:08:37,426 --> 00:08:43,426 te zdjęcia funeralne, monidła. To po prostu trzeba było ukryć. 122 00:08:43,674 --> 00:08:50,274 I tu Czartoryska też odwołuje się do Bourdieu, który mówił o fotografii 123 00:08:50,447 --> 00:08:53,747 i bardzo mi się podoba to określenie, jako o dzikich obrazach. 124 00:08:53,895 --> 00:08:57,395 Dzikich obrazach, które po prostu pojawiły się jak taki chuligan, 125 00:08:57,550 --> 00:09:02,350 który robi to wszystko czego wcześniej robić 126 00:09:02,590 --> 00:09:06,490 w sztukach plastycznych nie można było. Wymyka się spod kontroli. 127 00:09:06,712 --> 00:09:11,779 Te dzikie obrazy, które faktycznie o czymś mówią zmieniły zupełnie porządek 128 00:09:12,179 --> 00:09:19,112 wytwarzania cyrkulacji obrazów. Natomiast te postulaty, 129 00:09:19,552 --> 00:09:21,885 moim zdaniem, zostały już w dużej mierze zajmowania się 130 00:09:22,102 --> 00:09:25,102 tą udomowioną fotografią, fotografią robioną 131 00:09:25,127 --> 00:09:27,593 w instytucjach, fotografią służebną, 132 00:09:27,669 --> 00:09:31,069 na przykład w książce Michel Frizot, którą ja bardzo lubię. 133 00:09:31,343 --> 00:09:33,443 Chyba do dzisiaj jest to moja ulubiona książka. 134 00:09:33,561 --> 00:09:35,594 Ona ma tytuł „Nowa historia fotografii". 135 00:09:35,704 --> 00:09:41,604 Nie została przetłumaczona język polski. Jest taka potężna. 136 00:09:41,870 --> 00:09:46,170 Ta książka została wydana w wersji francuskojęzycznej w 1994 roku 137 00:09:46,281 --> 00:09:51,648 i tam już się pojawiają takie pierwsze bardzo solidne opracowania, 138 00:09:51,891 --> 00:09:57,858 na przykład dotyczących XIX wiecznej psychiatrii, kryminologii, 139 00:09:58,132 --> 00:10:01,999 etnologii, pojawia się też rozdział o albumach fotograficznych, 140 00:10:02,170 --> 00:10:05,137 który jest takim fenomenem, często badanym przez badaczy, 141 00:10:05,293 --> 00:10:09,393 czy poruszany przez badaczy społecznych. 142 00:10:09,418 --> 00:10:13,217 I jest w Polsce kilka osób, 143 00:10:13,503 --> 00:10:17,503 które zajmują się tą fotografią wernakularną. Między innymi 144 00:10:19,053 --> 00:10:24,153 Agnieszka Pajączkowska, która bada tą fotografię i praktykuje ją, 145 00:10:24,438 --> 00:10:29,171 i robi naprawdę ciekawe rzeczy. Ona także kiedy próbuje 146 00:10:29,320 --> 00:10:31,853 definiować tą fotografię wernakularną to właśnie umieszcza ją 147 00:10:32,045 --> 00:10:36,912 w obszarze pamiątkowo-rodzinnym wśród tych zdjęć, które wykonywane są 148 00:10:37,132 --> 00:10:41,399 przez osoby nieprofesjonalne albo z drugiej strony, przez takich rzemieślników 149 00:10:41,563 --> 00:10:45,030 w celach komercyjnych, czyli właśnie zdjęcia. 150 00:10:45,145 --> 00:10:49,745 Tu może pokaże państwu jeden z tych obrazków, to są takie fragmenty. 151 00:10:49,845 --> 00:10:52,345 Kiedyś jeszcze jak kolekcjonowałem i wydawało mi się, 152 00:10:52,497 --> 00:10:57,030 że jakiekolwiek kolekcjonowanie ma sens to zbierałem takie zdjęcia. 153 00:10:57,130 --> 00:11:03,163 To dzisiaj państwu je pokazuję. Zaraz chcę o nich parę rzeczy powiedzieć. 154 00:11:03,327 --> 00:11:06,627 Pierwsza sprawa to jest taka, na które zwraca uwagę Pajączkowska to, 155 00:11:06,775 --> 00:11:09,308 to że te zdjęcia oczywiście przede wszystkim mają wartość dla kogoś 156 00:11:09,481 --> 00:11:16,114 kto znał tą przystojną damę. Była jego matką, żoną, córką. 157 00:11:16,390 --> 00:11:19,223 Dla mnie jest to już tylko obiekt kolekcjonerski. 158 00:11:19,436 --> 00:11:23,136 Kolekcjonerski też, dlatego że ma piękny awers, piękny rewers, 159 00:11:23,363 --> 00:11:27,230 więc to było dla mnie interesujące. Dla wszystkich innych 160 00:11:27,330 --> 00:11:30,463 to już traci coś, użyję tego określenia, czyli tą aurę, 161 00:11:30,631 --> 00:11:33,664 choć wiem, że aura w ujęciu Beniamina odnosiła się do dzieł sztuki, 162 00:11:33,810 --> 00:11:37,243 ale dlaczego nie odnieść aury do fotografii wernakularnej? 163 00:11:37,455 --> 00:11:40,455 Zdjęcia w rodzaju monidło na ścianie wiejskiej chaty, 164 00:11:40,628 --> 00:11:44,628 zdjęcie ślubne powieszone nad łóżkiem w sypialni, zdjęcie legitymacyjne 165 00:11:44,773 --> 00:11:48,073 noszone w portfelu miało tą aurę, miało pewną więź 166 00:11:48,189 --> 00:11:53,122 pomiędzy czasem i miejscem jego wykonania. Kiedy ono jest wyjęte z tych albumów 167 00:11:53,347 --> 00:11:57,047 automatycznie ją traci. Ale ona zwróciła uwagę na jedną rzecz, 168 00:11:57,287 --> 00:12:00,454 bardzo istotną moim zdaniem, kiedy myślimy o fotografii wernakularnej 169 00:12:00,636 --> 00:12:03,803 tej jeszcze sprzed doby cyfrowej, czyli na jej materialność. 170 00:12:03,913 --> 00:12:07,780 I ta materialność jest czymś, wydaję mi się, bardzo interesującym, 171 00:12:07,910 --> 00:12:11,643 bo te zdjęcia mają swoją historię i my to widzimy. Tu jakiś ślad ceny, 172 00:12:11,762 --> 00:12:17,725 tu jakieś zagięcia, jakieś napisy. 173 00:12:17,969 --> 00:12:22,572 Mówiąc krótko, te zdjęcia 174 00:12:22,777 --> 00:12:25,410 w przeciwieństwie do fotografii artystycznych, na przykład tych, 175 00:12:25,574 --> 00:12:30,541 które oglądamy tutaj na wystawie, one są niedotykalne. 176 00:12:30,740 --> 00:12:33,273 Pod czujnym okiem pań pilnujących możemy się do nich zbliżyć, 177 00:12:33,476 --> 00:12:36,043 ale musimy zachować dystans. W związku z tym przeznaczone są 178 00:12:36,214 --> 00:12:38,914 tylko do percepcji wizualnych. Te zdjęcia były przeznaczone 179 00:12:39,160 --> 00:12:44,493 do multisensorycznej percepcji, do brania ich w rękę, do obracania. 180 00:12:44,609 --> 00:12:48,309 Na tym polegało też ich piękno, że one stawały się obiektem 181 00:12:48,515 --> 00:12:54,148 codziennych praktyk i to zostało już też dużo wcześniej 182 00:12:54,360 --> 00:12:57,993 opisane przez Marka Krajewskiego. Czyli cały ten syndrom badania 183 00:12:58,236 --> 00:13:05,203 fotografii jako obiektu, jako przedmiotu czy jako rzeczy. 184 00:13:05,709 --> 00:13:08,776 Ale to dostrzeżenie materialności i to chcę państwu pokazać, 185 00:13:08,959 --> 00:13:15,226 tu jeszcze takie ślady, na przykład te odciski po stemplach, 186 00:13:15,446 --> 00:13:21,079 różne fantastyczne rzeczy, które dzieją się z tymi obiektami. 187 00:13:21,205 --> 00:13:23,738 To jest bardzo ciekawe. Tu jeszcze tylko chciałem zwrócić uwagę, 188 00:13:23,934 --> 00:13:27,201 że fotografia wernakularna, tak ja ją rozumiem, to oczywiście nie tylko 189 00:13:27,332 --> 00:13:32,665 ta fotografia służąca pamięci rodziny, ale to także pamięć instytucji. 190 00:13:32,816 --> 00:13:35,916 I ten pierwszy naukowy system katalogowania stworzony przez 191 00:13:36,026 --> 00:13:40,293 Alfonsa Bertillona. Jak państwo widzicie konkretne zastosowanie 192 00:13:40,393 --> 00:13:44,726 wykorzystywane przez francuską policję po to, żeby identyfikować 193 00:13:44,826 --> 00:13:46,959 tych, których oni chcą identyfikować, nie chcę tu od razu 194 00:13:47,070 --> 00:13:48,496 używać słowa kryminalistów. 195 00:13:48,647 --> 00:13:55,620 Ale tego odkrycia materialności nie dokonali tego 196 00:13:56,229 --> 00:14:00,096 badacze fotografii, ale pierwszy zrobili to artyści. I tu taka praca, 197 00:14:00,218 --> 00:14:04,351 którą możecie zobaczyć państwo na foto festiwalu, na wystawie Andrzeja Różyckiego. 198 00:14:04,530 --> 00:14:10,463 Fotografia analityczna, taki cykl z sześciu zdjęć, które przedstawia jego 199 00:14:10,644 --> 00:14:16,399 i jego siostrę. To był właśnie 200 00:14:16,674 --> 00:14:19,251 ten namysł nad materialnością. 201 00:14:19,434 --> 00:14:25,967 Nad tym, że te zdjęcia przechodzą, mają swoje losy, że ulegają pewnym procesom, 202 00:14:26,136 --> 00:14:31,169 także czasami i zniszczeniu. Potem on to także podjął w cyklu 203 00:14:31,361 --> 00:14:35,861 „Fotografia nostalgiczna", gdzie rozbudował cały cykl fotografii. 204 00:14:36,050 --> 00:14:39,550 Tu znowu pojawia się to zdjęcie, po raz drugi przez niego wykorzystane, 205 00:14:39,672 --> 00:14:45,119 ale także inne zdjęcia, bardzo piękny cykl. 206 00:14:45,334 --> 00:14:47,419 To dostrzeżenie wernakularności, 207 00:14:47,578 --> 00:14:53,411 chciałem powiedzieć, że doskonale to zostało opisane przez Urszulę Czartoryską. 208 00:14:53,777 --> 00:14:57,477 Ona właśnie pisze o tym wyraźnie w swoim tekście. Pierwszymi badaczami, 209 00:14:57,718 --> 00:15:01,751 kolekcjonerami i ludźmi, którzy zrozumieli wernakularnośc byli właśnie artyści. 210 00:15:01,985 --> 00:15:06,685 Artyści, którzy byli także badaczami i kolekcjonerami fotografii. 211 00:15:06,835 --> 00:15:13,635 To jest też bardzo ciekawy rozdział, jak te estetyki się przenikają. 212 00:15:13,823 --> 00:15:17,690 Nie mamy może dzisiaj czasu, żeby o tym mówić jacy artyści kogo odkryli, 213 00:15:17,844 --> 00:15:23,944 dzięki komu na przykład jakie kolekcje się pojawiły. Tylko przypomnę państwu, 214 00:15:24,173 --> 00:15:27,040 bo to są rzeczy doskonale już znane, ale Jerzy Lewczyński 215 00:15:27,234 --> 00:15:31,401 i jego koncepcja archeologii fotografii 216 00:15:31,627 --> 00:15:35,826 była takim programem zajmowania się 217 00:15:36,160 --> 00:15:40,527 właśnie niczym innym tylko tym co dzisiaj nazywamy fotografią wernakularną, 218 00:15:40,784 --> 00:15:45,984 ale pewnie Lewczyński używałby określenia pamiątkowa. 219 00:15:46,127 --> 00:15:50,594 w samych tekstach Urszuli Czartoryskiej nie spotkałem się 220 00:15:50,762 --> 00:15:53,862 z pojęciem wernakularności. Ona też tego pojęcia nie używa, 221 00:15:53,982 --> 00:15:56,249 bo mówiąc krótko, moim zdaniem, do niczego go nie potrzebuje, 222 00:15:56,380 --> 00:16:02,580 żeby robić to co robi i żeby wyjaśniać nam pewne rzeczy. 223 00:16:02,728 --> 00:16:06,661 Tutaj kilka takich prac chciałem państwu pokazać, które są 224 00:16:06,761 --> 00:16:10,761 charakterystyczne dla tej twórczości, które państwo znacie. 225 00:16:12,228 --> 00:16:16,228 Ta praca jest dla mnie szczególnie istotna w moim odczuciu. 226 00:16:17,057 --> 00:16:23,190 Czyli to zainteresowanie takim najbardziej oczywistym, banalnym aktem, 227 00:16:23,375 --> 00:16:26,808 jakim jest zrobienie fotografii legitymacyjnej i ten dawny zwyczaj, 228 00:16:26,984 --> 00:16:28,984 który już chyba zanikł, bo dzisiaj przecież nie wymieniamy się 229 00:16:29,100 --> 00:16:32,300 materialnymi fotografiami albo prawie w ogóle tego nie robimy, 230 00:16:32,493 --> 00:16:34,993 a kiedyś uczniowie między sobą, przyjaciele z przyjaciółmi, 231 00:16:35,137 --> 00:16:39,970 wymieniali te zdjęcia i z tyłu pisało się „Żyj, póki jesteś młoda". 232 00:16:42,142 --> 00:16:43,609 I to jest super wzruszające. 233 00:16:43,775 --> 00:16:50,474 I teraz zobaczcie państwo, że taka podobną pracę, 234 00:16:50,649 --> 00:16:57,582 tylko oczywiście później, bo to jest praca z 1981 roku. 235 00:16:58,401 --> 00:17:04,168 Do czego może służyć fotografia? Wspaniałe pytanie, które postawił 236 00:17:04,322 --> 00:17:08,522 Mariusz Hermanowicz. I odpowiada „Właśnie daję ci moje zdjęcie 237 00:17:08,687 --> 00:17:14,687 abyś mnie nie zapomniała". I wystarczy. I może właśnie też ta definicja 238 00:17:14,813 --> 00:17:19,913 w pewnym sensie zbliża się właśnie do tego rozumienia w ujęciu Rolanda Barta, 239 00:17:20,073 --> 00:17:24,506 żebyś nie zapomniała. I też przyznam się szczerze, że analiza tego tekstu 240 00:17:24,624 --> 00:17:28,524 Urszuli Czartoryskiej znowu mnie doprowadziła do ponownej już, 241 00:17:28,646 --> 00:17:34,846 nie wiem której z rzędu lektury Rolanda Barta i tej jego lirycznego fragmentu 242 00:17:35,008 --> 00:17:39,241 poświęconego pamięci matki. Słynna historia zdjęcia matki z cieplarni. 243 00:17:40,667 --> 00:17:44,234 I to cudowne wyjaśnienie dlaczego on nam tego zdjęcia nie może jednak pokazać. 244 00:17:44,384 --> 00:17:47,484 Właśnie, dlatego że dla każdego z nas będzie to tylko jedno z kolejnych 245 00:17:47,711 --> 00:17:51,044 tysięcznych zdjęć, a dla niego jest to zdjęcie matki w młodości, 246 00:17:51,198 --> 00:17:56,531 więc dla niego to jest punktum, dla nas byłoby to tylko studium. 247 00:17:56,760 --> 00:18:00,327 Nie ma już właściwie sensu wracać do książki Chéroux, 248 00:18:00,518 --> 00:18:02,718 chciałem tylko państwu powiedzieć jedna rzecz, że żeby być uczciwym, 249 00:18:02,904 --> 00:18:08,837 że Chéroux wcale się w tej książce nie sytuuje jako odkrywca jakiegoś zjawiska. 250 00:18:09,007 --> 00:18:14,107 On nie mówi, że on odkrywa coś na co nikt nigdy nie zwrócił uwagi, wręcz nie. 251 00:18:14,243 --> 00:18:18,510 Pisze fantastyczne eseje. Ten o fotografii spirytystycznej jest 252 00:18:18,610 --> 00:18:24,979 naprawdę wspaniały. Natomiast zbliżając się 253 00:18:25,112 --> 00:18:27,009 do końca i pomijając wiele rzeczy, 254 00:18:27,302 --> 00:18:30,769 które po prostu zamieszczę w tekście, chciałem państwu pokazać, 255 00:18:30,894 --> 00:18:32,761 próbowałem to sobie jakoś uporządkować. 256 00:18:32,951 --> 00:18:37,618 Kiedy próbuję sobie 257 00:18:37,829 --> 00:18:40,928 jakiś obszar rzeczywistości opisać 258 00:18:41,124 --> 00:18:47,457 to zwykle poddaję się niestety takiemu może trochę fałszywemu 259 00:18:47,613 --> 00:18:51,146 intelektualnie zajęciu, a mianowicie zaczynam od razu robić typologię. 260 00:18:51,323 --> 00:18:55,856 I teraz w tej typologii postanowiłem wyróżnić takie cztery obszary, 261 00:18:55,956 --> 00:18:59,256 w których badana jest czy pojawia się ta fotografia wernakularna. 262 00:18:59,386 --> 00:19:03,486 I teraz na koniec państwu przedstawię te cztery obszary i będę zmierzał 263 00:19:03,640 --> 00:19:06,840 nawet nie do konkluzji, tylko nawet lepiej, bo do zakończenia. 264 00:19:07,029 --> 00:19:12,462 Proszę państwa, takie dwie książki. Tą książkę 265 00:19:12,687 --> 00:19:16,020 "Ocalać. Zofia Rydet, a fotografia wernakularna", która powstała 266 00:19:16,146 --> 00:19:18,679 w ramach dużego grantu o Zofii Rydet, 267 00:19:18,704 --> 00:19:21,770 napisana przez dwóch badaczy i też fotografa, 268 00:19:21,846 --> 00:19:27,046 Jakuba Dziewita, Adama Pisarka ze Śląska. Właśnie jest próba takiego badania. 269 00:19:27,146 --> 00:19:33,546 I teraz ten pierwszy obszar to jest zainteresowanie socjologów prywatnymi, 270 00:19:33,775 --> 00:19:39,375 ale też instytucjonalnymi obiegami tego rodzaju fotografii. 271 00:19:39,595 --> 00:19:46,028 Proszę mi wybaczyć, że zamieściłem okładkę swojej książki, ale tam po prostu 272 00:19:46,307 --> 00:19:49,140 interesowała mnie fotografia amatorska i umawiałem się z nimi na wywiady. 273 00:19:49,313 --> 00:19:51,680 Oni przynosili te zdjęcia i to było naprawdę bardzo ciekawe. 274 00:19:51,893 --> 00:19:56,026 I też nie wiedziałem, że się zajmuję fotografią wernakularną. 275 00:19:56,126 --> 00:19:58,993 Tu tylko pokażę państwu, wszyscy państwo to znacie, 276 00:19:59,249 --> 00:20:02,116 to jest okładka tej bardzo fajnej książki. 277 00:20:02,216 --> 00:20:07,049 Drugi obszar to jest tworzenie archiwów. I tu już nie wnikam, 278 00:20:07,272 --> 00:20:11,272 podaję tylko państwu ten adres, fortepan, jedno z najfajniejszych chyba 279 00:20:11,446 --> 00:20:14,879 cyfrowych archiwów. Fantastyczne jeśli chodzi o zbiory, 280 00:20:15,096 --> 00:20:19,863 dużo można by o nim mówić. Nazywa się to archiwum horusa. 281 00:20:20,041 --> 00:20:24,808 Zostało to wymyślone przez węgierskiego operatora filmowego, Sándora Kardosa, 282 00:20:25,067 --> 00:20:31,467 który od lat 70. XX wieku zbiera zdjęcia, a w końcu zamieścił to. 283 00:20:31,858 --> 00:20:36,625 Ten zbiór pojawił się w Internecie i to jest bardzo ciekawa rzecz. 284 00:20:36,847 --> 00:20:41,447 i przede wszystkim można tam niesamowicie studiować historię Węgier, 285 00:20:41,547 --> 00:20:44,647 bo to się zaczyna od początku wieku, koniec wieku XIX 286 00:20:44,924 --> 00:20:49,691 aż właściwie do współczesności. Ale także tworzenie archiwów 287 00:20:49,981 --> 00:20:54,848 przez różnych artystów. I Joachim Schmid, to jest bardzo ciekawa dla mnie postać. 288 00:20:54,953 --> 00:20:59,220 Nawet w jakiś sposób jego konsekwencja mnie fascynuje. 289 00:20:59,496 --> 00:21:03,829 On zaczynał od zbierania właśnie takich prac analogowych, które znajdywał 290 00:21:03,966 --> 00:21:06,466 na wysypiskach, pchlich targach, ludzie mu to dawali. 291 00:21:06,617 --> 00:21:13,584 I w ten sposób właśnie to mniej więcej pokazywał. Prezentowaliśmy go kiedyś 292 00:21:14,076 --> 00:21:16,776 na festiwalu fotografii, gdzie on zamieścił taki cykl 293 00:21:16,975 --> 00:21:20,508 ludzi fotografujących Mona Lisę. Tylko teraz on już nie szuka 294 00:21:20,646 --> 00:21:25,346 na śmietnikach i wysypiskach, i na ulicach, tylko robi to w Internecie. 295 00:21:25,530 --> 00:21:29,130 Powiedział, ma takie programowe założenie, że już nie ma sensu 296 00:21:29,230 --> 00:21:33,430 robić żadnych zdjęć dziś. Dzisiaj fotograf ma inne zadanie. Powinien ogarniać 297 00:21:33,547 --> 00:21:37,980 tę audiosferę, która po prostu mówiąc krótko, staje się już tak rozbudowana, 298 00:21:38,133 --> 00:21:45,033 że on nie czuje się już zobowiązany do robienia zdjęć, ale ciekawe jest to 299 00:21:45,303 --> 00:21:48,270 co on pisze w jednym momencie i pozwólcie państwo, że szybko przeczytam. 300 00:21:48,404 --> 00:21:51,471 „Podczas, gdy muzeum zbiera i konserwuje te obrazy, które według naszego 301 00:21:51,629 --> 00:21:55,262 społeczeństwa są ważnymi przykładami naszej obecnej kultury i powinny być 302 00:21:55,418 --> 00:21:58,485 zachowane dla przyszłości, ja specjalizuję się w tych obrazach, 303 00:21:58,629 --> 00:22:03,996 które w sposób oczywisty uważane są za nieodpowiednie i irytujące, 304 00:22:04,123 --> 00:22:07,423 że ich twórcy i właściciele myślą, że nie powinno być 305 00:22:07,615 --> 00:22:12,982 dla niej żadnej przeszłości. Obrazy te reprezentują druga połowę naszej kultury". 306 00:22:13,118 --> 00:22:17,451 Mi się wydaję, że reprezentują większość naszej kultury, a nie drugą połowę. 307 00:22:17,592 --> 00:22:24,559 I jest to potężna fascynująca kolekcja. 308 00:22:24,835 --> 00:22:26,659 Trzeci obszar, który sobie 309 00:22:26,830 --> 00:22:33,705 wyodrębniłem to oczywiście artyści, 310 00:22:34,327 --> 00:22:38,094 którzy wykorzystują fotografie wernakularną. Robią to na wiele sposobów. 311 00:22:38,268 --> 00:22:41,768 Pierwszy to „Album rodzinny" Wojciecha Prażmowskiego. 312 00:22:41,902 --> 00:22:48,769 Taka redefinicja albumu rodzinnego, opowieści o fotografii prywatnej, 313 00:22:48,935 --> 00:22:53,535 ale wydaje mi się, tutaj widzimy taki zabieg, w którym artysta to co prywatne 314 00:22:53,759 --> 00:22:58,699 uniwersalizuje poprzez uzyskanie jakiegoś obrazu, 315 00:22:58,864 --> 00:23:01,256 który zyskuje inne znaczenie. 316 00:23:01,414 --> 00:23:04,981 Tu pozwólcie państwo, że podkreślę, to moja absolutnie ulubiona praca 317 00:23:05,136 --> 00:23:09,869 z tego zestawu. Zawsze ona mnie wzrusza. Inny to „Ojciec z albumu". 318 00:23:10,178 --> 00:23:14,245 Tutaj gest jeszcze prostszy, bo w zasadzie polegający na tym, że Józef Robakowski 319 00:23:14,390 --> 00:23:18,590 po prostu pokazał zdjęcia. Zeskanował i powiększył zdjęcia opowiadające historię 320 00:23:18,773 --> 00:23:25,406 jego rodziny, ziemiańskiej rodziny, gdzie ojciec ginie w 1939 roku. 321 00:23:25,677 --> 00:23:29,267 Tata z albumu to ma tytuł, ojciec ginie w 1939 roku. 322 00:23:29,292 --> 00:23:32,701 I cały ślad tej rodziny, 323 00:23:32,931 --> 00:23:36,564 jak również dzieciństwo Józefa Robakowskiego, to bardzo wczesne. 324 00:23:36,692 --> 00:23:41,725 Tu jest starszy brat, ojciec i Józef Robakowski. I to jest jedyny jego ślad, 325 00:23:41,895 --> 00:23:46,862 który on ma ze swoim ojcem. I Ostatni obszar. 326 00:23:47,005 --> 00:23:51,872 To jest może najsłabiej opracowany, czyli obszar dokumentowania 327 00:23:52,095 --> 00:23:56,062 różnych przejawów fotografii wernakularnej i już przywołana tutaj wielokrotnie 328 00:23:56,316 --> 00:24:00,916 Zofia Rydet, a przede wszystkim taki podcykl zapisu socjologicznego, 329 00:24:01,016 --> 00:24:05,649 czyli „Mit fotografii". Na stronie archiwum fundacji Zofii Rydet 330 00:24:05,970 --> 00:24:12,903 jest ponad 190 takich prac, w których Zofia Rydet i to jest fantastyczne. 331 00:24:13,597 --> 00:24:17,530 Czyli artysta jako badacz, artysta, który dostrzega pewne rzeczy 332 00:24:17,890 --> 00:24:22,623 i fantastyczna dokumentacja tego co ludzie wieszali sobie na ścianach. 333 00:24:22,723 --> 00:24:26,123 Jakie zdjęcia pokazywali. To zresztą jest bardzo zbieżne 334 00:24:26,320 --> 00:24:29,587 z tym o czym pisał Pierre Bourdieu, pisząc jeszcze wtedy, 335 00:24:29,713 --> 00:24:32,780 dzisiaj nas to może trochę drażnić, fotografia wiejska, fotografia robotnicza. 336 00:24:32,927 --> 00:24:36,527 Mówi: „Na wsi ludzie chcą mieć zdjęcia, ale niekoniecznie robić". 337 00:24:36,675 --> 00:24:40,875 I posiadanie zdjęcia było istotne, robienie już nie tak ważne. 338 00:24:41,209 --> 00:24:46,642 To jest po prostu wspaniała opowieść o fotografii wernakularnej, 339 00:24:46,849 --> 00:24:53,782 fotografii domowej. Proszę państwa, podsumowując, chciałem powiedzieć, 340 00:24:53,932 --> 00:25:00,299 że nie będąc przekonany do samego pojęcia owej fotografii wernakularnej, 341 00:25:00,499 --> 00:25:03,766 postulowałbym może takie przesunięcie tego myślenia w stronę 342 00:25:03,875 --> 00:25:10,842 praktyk wernakularnych. Może to będzie wtedy dla nas bardziej użyteczne. 343 00:25:12,516 --> 00:25:16,216 Ale jednocześnie chciałbym podkreślić, że te rzeczy zostały już opisane 344 00:25:16,380 --> 00:25:19,613 i uchwycone, i wspaniale także pokazane są na wystawie. 345 00:25:19,805 --> 00:25:22,672 Zasygnalizowane są na wystawie tak jak być powinny. 346 00:25:22,868 --> 00:25:24,001 Dziękuję państwu.