1
00:00:00.464 --> 00:00:12.893
Dzisiaj mamy przyjemność wniknąć w meandry kolekcji Pana Ryszarda Cichego, który jest jednym z głównych wypożyczających 

2
00:00:13.919 --> 00:00:27.394
i dzięki niemu między innymi ta wystawa doszła do skutku w takim kształcie a nie innym za co tutaj serdecznie, mówię w imieniu Muzeum Sztuki, dziękuję.

3
00:00:27.920 --> 00:00:30.023
Przekazuję głos naszemu prelegentowi.

4
00:00:30.254 --> 00:00:38.935
Proszę, zostawiam tutaj, na dole są umieszczone trudno dostępne, więc,

5
00:00:39.200 --> 00:00:41.293
... zostawiam tutaj na dole to są również dostępne.

6
00:00:42.319 --> 00:00:47.060
Dziękuję uprzejmie za zaproszenie mnie i za możliwość skorzystania z takiej formy kontaktu z Państwem.

7
00:00:47.421 --> 00:00:57.534
Dodatkowo chciałem zachęcić Państwa do wnikliwego obejrzenia wystawy na dole choćby dlatego, że takie wystawy odbywają się niezmiernie rzadko.

8
00:00:58.574 --> 00:01:10.383
Ostatnia w 75 roku, poprzednia w 32, więc widzimy, że co 40 lat średnio, więc wielu z nas może dożyje, ale może nie wszyscy będziemy w stanie dojść, prawda?

9
00:01:10.554 --> 00:01:21.723
Równocześnie w starym gmachu odbywa się wystawa Teresy Żarnower też ściśle związana z tematem i tu częstotliwość wystaw jest jeszcze rzadsza, 

10
00:01:21.915 --> 00:01:27.045
bo to jest pierwsza wystawa w Polsce po wojnie Teresy Żarnower.

11
00:01:27.246 --> 00:01:36.246
Przechodząc już do tematu chciałbym już na wstępie zaznaczyć, ponieważ wiem, że jest tu obecne liczne grono bibliofilów Łódzkich.

12
00:01:36.466 --> 00:01:41.894
Chciałem zaznaczyć, że ja do kolekcjonowania druków awangardy doszedłem nieco inną drogą.

13
00:01:42.139 --> 00:01:53.224
Nie od strony klasycznej bibliofilii ale od strony sztuki, od strony zainteresowania sztuką i ujawnia się już od paru lat taki nowy trend,

14
00:01:53.851 --> 00:02:02.987
że druki awangardy między wojennej pojawiają się w kolekcjach obok malarstwa, obok rzeźby jako wręcz równorzędne

15
00:02:03.566 --> 00:02:12.972
przedmioty, już znakomite kolekcje, na przykład kolekcja sztuki Polskiej Wernera Jerke, którą niedługo będziemy mogli fragment, której oglądać w Łodzi.

16
00:02:13.230 --> 00:02:21.791
Również w Polsce kolekcjonerzy coraz częściej zwracają na ten dział, do tej pory często jest to traktowane, może trochę

17
00:02:22.030 --> 00:02:31.917
po macoszemu, i jednak on powoli wkracza do sal wystawowych, często książki, tomiki poezji, w awangardowej

18
00:02:32.139 --> 00:02:41.716
formie wydane są prezentowane jak obrazy, w ramach powieszone na ścianie, to tyle może tytułem wstępu,

19
00:02:41.884 --> 00:02:51.334
Ponieważ materiał jest dość obszerny, więc przejdziemy do konkretów, mnie interesuje awangarda bardzo szeroko pojęta

20
00:02:51.582 --> 00:03:03.491
jak szeroko, to Państwo przekonają się w trakcie, i za początek polskiej awangardy uważa się poznański "Zdrój", który

21
00:03:04.029 --> 00:03:15.994
był wydawany przez cztery lata, począwszy od 1917 roku, ukazało się w sumie trzynaście tomów, każdy tom

22
00:03:16.193 --> 00:03:20.870
zawierał średnio, znaczy maksymalnie sześć numerów, czasem te numery były podwójne, więc mniej,

23
00:03:21.083 --> 00:03:31.667
natomiast każdy tom miał oddzielną swoją okładkę, pierwsze dwie okładki i aczkolwiek wykonane przez Jerzego Hulewicza, artystę,

24
00:03:32.029 --> 00:03:39.585
uważanego za ekspresjonistę, one jeszcze były w duchu secesji, natomiast kolejne, tutaj mamy tom trzeci i czwarty,

25
00:03:39.789 --> 00:03:49.866
już wyraźnie wykazują wpływy nowej sztuki, oczywiście, to były początki, to była swoista polska mieszanka

26
00:03:50.065 --> 00:03:59.481
w zasadzie mówi się o ekspresjonizmie, natomiast w Polsce, ten początek awangardy był spóźniony oczywiście,

27
00:03:59.764 --> 00:04:09.978
z powodów historycznych, na Zachodzie zaczął się jeszcze kilka lat przed pierwszą wojną, my byliśmy zajęci czymś innym, więc

28
00:04:10.199 --> 00:04:20.062
u nas się to wszystko jakby skumulowało i wybuchł jednocześnie kubizm, ekspresjonizm, nawet w Krakowie nazywano to,

29
00:04:20.402 --> 00:04:27.761
tą fuzję Formizmem, profesor Troski twierdzi wręcz, że to jest wszystko w zasadzie kubo - futuryzm,

30
00:04:27.985 --> 00:04:35.427
to była taka, taka zbitka, jakby w skróconym czasie łykaliśmy tą lekcję historii.

31
00:04:35.632 --> 00:04:43.854
I właśnie już w poznańskim "Zdroju" widać, że te niektóre okładki wykazują, na przykład ten tom trzynasty z prawej strony już ma elementy

32
00:04:44.096 --> 00:04:53.695
kubizmu, oczywiście, są tu duże wpływy ekspresjonizmu niemieckiego, do Poznania nie było daleko.

33
00:04:54.162 --> 00:05:02.301
Ekspresjonizm miał takie trzy centra w Polsce, to był głównie Poznań, ale także Łódź, gdzie działała grupa Jung Jidysz,

34
00:05:02.513 --> 00:05:13.010
też wydawała swoje pismo o tej samej nazwie, o nazwie Jung Jidysz, nie mam, nawet szczerze przyznam, że

35
00:05:13.289 --> 00:05:18.614
nigdy nie miałem w ręku tych zeszytów, są to niezmiernie rzadkie rzeczy, natomiast tutaj jest kilka

36
00:05:18.818 --> 00:05:27.725
przykładów takiego żydowskiego, można powiedzieć ekspresjonizmu, pierwszy z lewej to właśnie okładka

37
00:05:28.008 --> 00:05:35.778
jednego z członków Jung Jidysz, tylko już później, po rozwiązaniu grupy, Wincentego Braunera.

38
00:05:36.071 --> 00:05:43.440
Okładka w środku jest anonimowa, natomiast autorem trzeciej okładki jest Weintraub.

39
00:05:43.675 --> 00:05:55.574
Pozostając jeszcze przy tym żydowskim ekspresjonizmie, takie były też początki twórczości Henryka Berlewiego.

40
00:05:55.840 --> 00:06:04.626
Tu mamy przykład okładki z lewej strony, natomiast prawa okładka to słynny El Lisicki, Łazarz Lisicki inaczej

41
00:06:04.845 --> 00:06:14.189
po polsku, który był pionierem awangardy rosyjskiej, zaczynając właśnie od takiego,

42
00:06:14.416 --> 00:06:19.426
międzynarodowego w sumie ekspresjonizmu żydowskiego, który był bardzo popularny w wielu krajach

43
00:06:19.941 --> 00:06:26.769
i zbliżony do siebie, w bardzo krótkim czasie on przeszedł na pozycje konstruktywistyczne,

44
00:06:26.958 --> 00:06:36.507
i tu, tamta okładka była z roku 22', a tu z prawej jest okładka Lisickiego już z roku 23', już z czasów pobytu w Niemczech

45
00:06:36.867 --> 00:06:46.899
a obok ta zielona jest to również okładka Henryka Berlewiego, który był przyjacielem Lisickiego, i cały czas był pod jego wpływem.

46
00:06:47.018 --> 00:06:58.767
Jeżeli jesteśmy przy Lisickim, to warto zwrócić uwagę, że nasi artyści często inspirowali się

47
00:06:59.069 --> 00:07:05.342
dokonaniami wielkich twórców awangardy i tu znów mamy przykład po prawej stronie jest to oryginalna, oryginalne

48
00:07:05.655 --> 00:07:14.931
wydanie rosyjskie z okładką Lisickiego, a po lewej stronie anonimowa okładka, do zbioru opowiadań Remburga,

49
00:07:15.157 --> 00:07:22.532
która wyraźnie sugeruje się, prawdopodobnie autor okładki znał oryginał rosyjski.

50
00:07:22.735 --> 00:07:34.292
Teraz przejdziemy już do właściwego futuryzmu, po lewej stronie jest okładka Jerzego Jankowskiego,

51
00:07:34.918 --> 00:07:45.690
do własnego tomiku poezji, widzimy tutaj charakterystyczną pisownię futurystyczną, rządzącą się zupełnie własnymi prawami.

52
00:07:45.889 --> 00:07:56.102
Po prawej stronie, nie mamy pewności co do autora, tego tomiku, jest to pierwsze wydanie, później zobaczymy drugie wydanie,

53
00:07:56.383 --> 00:08:02.624
o wiele ciekawsze graficznie, są opinie, że autorem tej okładki był Mieczysław Szczuka,

54
00:08:02.824 --> 00:08:16.229
ale trudno to potwierdzić, tutaj dwie książki Tytusa Czyżewskiego, ta mniejsza z lewej jest o tyle ciekawa, że cała jest

55
00:08:16.454 --> 00:08:22.390
ilustrowana właśnie w podobny sposób jak na okładce, z wykorzystaniem gotowych elementów drukarskich.

56
00:08:22.751 --> 00:08:29.293
Czyli nie rysowana, nie malowana, tylko właśnie zecer prawdopodobnie według jakichś wskazówek wykonywał

57
00:08:29.470 --> 00:08:37.707
bardzo dziwne ilustracje, akurat tutaj nie pokażę Państwu próbki tego środka, natomiast mogę zachęcić

58
00:08:37.884 --> 00:08:46.003
do obejrzenia, czy kupienia katalogu wystawy w Hiszpanii, którą Pani Paulina Kurzmayer organizowała bodajże

59
00:08:46.174 --> 00:08:58.750
trzy lata temu, i tam jest bodajże cała zawartość tego tomiku. A to już wpływy plastyczne, artystów z kręgu futuryzmu,

60
00:08:58.958 --> 00:09:05.920
okładka po lewej, to jest dość tajemnicza postać, prawdopodobnie, bo podpisana i sygnowana

61
00:09:06.134 --> 00:09:12.090
Z. Kamiński, prawdopodobnie chodzi o słynnego, ale tajemniczego Zygfryda Kamińskiego, który zmarł

62
00:09:12.317 --> 00:09:21.645
w bardzo młodym wieku, w wieku, przepraszam, w 29 roku, krótko, dwa lata po tej okładce,

63
00:09:21.857 --> 00:09:29.443
Mieczysław Berman zawsze mówił, że to on go zainspirował do projektów awangardowych, do fotomontażu,

64
00:09:29.657 --> 00:09:37.941
I tak naprawdę to znamy około trzech, może czterech okładek tego Zygfryda Kamińskiego, gdzie

65
00:09:38.177 --> 00:09:41.621
Też pojawiają się wątpliwości, czy naprawdę Z. Kamiński to jest Zygfryd.

66
00:09:42.027 --> 00:09:52.121
Po prawej stronie bardzo ciekawa okładka, do książki szkolnej w zasadzie, do nauczania robót ręcznych.

67
00:09:52.326 --> 00:10:03.924
A tutaj też ciekawy wątek w projektowaniu graficznym, pojawił się taki dziwny styl, nazywany

68
00:10:04.239 --> 00:10:14.092
czasem kontrastowym, i tutaj są, na tym jednym zdjęciu trzy numery miesięcznika "Meteor", łódzkiego,

69
00:10:14.313 --> 00:10:23.857
który wychodził tylko, wyszły tylko trzy numery, on miał też swoją bibliotekę Meteora, gdzie ukazało się kilka książek,

70
00:10:24.031 --> 00:10:34.077
na dole jest właśnie "Krzyk z miasta" Piechala, i zbieg okoliczności, w tym samym czasie Kazimierz Podsadecki, o którym jeszcze wspomnę,

71
00:10:34.362 --> 00:10:43.237
zaprojektował widoczny po prawej stronie, czy widoczną reklamę Teatru Miejskiego w Łodzi. Prawdopodobnie

72
00:10:43.515 --> 00:10:51.402
ta reklama nie została zrealizowana, pozostała tylko w oryginale, natomiast też jest dość nietypowa dla Podsadeckiego,

73
00:10:52.009 --> 00:10:57.115
ale pod wpływem tego, tego jakby krótkotrwałego bardzo nurtu.

74
00:10:57.399 --> 00:11:02.884
I teraz już przejdziemy do właściwej awangardy, tu bardzo przepraszam za jakość zdjęć, niektóre

75
00:11:03.080 --> 00:11:11.674
zdjęcia są trochę gorsze, to po lewej to jest plakat, wydany w Smoleńsku około 1919 roku,

76
00:11:11.929 --> 00:11:21.034
tak podają katalogi, że to jest 1919, i on jest nieco podobny, jeżeli ktoś z Państwa zwróci uwagę na wystawę na parterze do innego

77
00:11:21.327 --> 00:11:27.859
plakatu przypisywanego Władysławowi Strzemińskiemu, jest możliwość, ponieważ ja dotarłem do pewnych

78
00:11:28.157 --> 00:11:33.190
katalogów, tych plakatów smoleńskich, tego czasu, ich jest raptem siedemnaście wymienionych,

79
00:11:33.414 --> 00:11:38.908
część jest sygnowanych przez innych artystów, więc ta pula, a jeszcze nie dodałem, że jest pewne,

80
00:11:39.381 --> 00:11:47.642
ponieważ to wynika z kilku dokumentów, że Strzemiński wraz z Katarzyną Kobro wykonywali plakaty będąc w Smoleńsku,

81
00:11:48.053 --> 00:11:58.017
więc, no jest duże prawdopodobieństwo, że zarówno ten na dole, jak i ten tutaj pokazany, były wykonane albo ręką Strzemińskiego, ewentualnie Katarzyny Kobro,

82
00:11:58.389 --> 00:12:04.470
nie mamy prac w zasadzie oryginalnych, które możemy porównać, natomiast widać, że ten plakat był robiony

83
00:12:04.687 --> 00:12:10.942
przez kogoś, kto miał bliski związek ze sztuką, ja, ten napis jest dość zawiły, ja nie wiem, czy go Państwo dobrze

84
00:12:11.319 --> 00:12:24.099
widzą, treść jest mniej więcej taka, że "Klub jest pracownią, gdzie z mięczaków i niezdecydowanych wykuwa się bojowników i rewolucjonistów".

85
00:12:25.301 --> 00:12:29.638
I tu jest narysowanych takich siedem scenek właśnie z tego klubu, powiedzielibyśmy dziś Domu kultury,

86
00:12:29.912 --> 00:12:38.624
gdzie jest pokazana biblioteka między innymi jakaś, jakaś pracownia, a w prawym dolnym rogu

87
00:12:38.768 --> 00:12:46.125
wyraźnie widać coś, w rodzaju galerii, gdzie widać obrazy, naszkicowane, i jeden z tych obrazów

88
00:12:46.352 --> 00:12:54.186
to jest ewidentnie obraz Kandinskiego, więc on jest rozpoznawalny. Więc choćby to świadczy, że nie robił tego jakiś tam laik,

89
00:12:54.700 --> 00:13:00.573
tylko ktoś, kto rzeczywiście był blisko awangardy rosyjskiej. Po prawej stronie taka ciekawostka,

90
00:13:00.790 --> 00:13:08.410
to jest książka wydana w Moskwie, w kręgu Imaginistów, to jest taki boczny nurt awangardy,

91
00:13:09.112 --> 00:13:17.849
natomiast ta książka nosi adnotacje Niki Strzemińskiej, że należała ona do jej matki, Katarzyny Kobro.

92
00:13:18.076 --> 00:13:26.107
Książka jest wydana w roku 22', więc na pewno nie została przywieziona przez Strzemińskich, bo było to dwa lata

93
00:13:26.267 --> 00:13:33.678
wcześniej, nie wiemy jaką drogą trafiła i kiedy w ręce Katarzyny Kobro, no ale to jest taka perełka w moich zbiorach.

94
00:13:34.367 --> 00:13:43.017
Być może , bo autorem tej okładki jest niejaka Aleksandrowna, gdyby przeprowadzić dobre poszukiwania,

95
00:13:43.183 --> 00:13:50.110
być może jest to jakaś osoba, którą Katarzyna Kobro znała, więc to jest taki dodatkowy trop.

96
00:13:50.308 --> 00:14:02.779
Awangarda międzywojenna grupowała się wokół czasopism i pierwsza taka fala awangardy, była zorganizowana

97
00:14:02.967 --> 00:14:08.202
wokół czasopisma "Blok", na dole są, jest kilka numerów tego czasopisma, ja nie mam

98
00:14:08.511 --> 00:14:14.529
w swoich zbiorach ani jednego, do dziś nie mogę sobie darować, bo pamiętam, dwa razy mi się zdarzyło,

99
00:14:14.796 --> 00:14:20.509
w czasach dość odległych zobaczyć numery "Bloku" na ulicy Piotrkowskiej, raz w Desie, raz w takiej

100
00:14:20.723 --> 00:14:26.833
galeryjce, po przekątnej od Magdy, one tam leżały dosyć postrzępione, ja wtedy nie miałem świadomości,

101
00:14:27.157 --> 00:14:33.912
nawet byłem tym zainteresowany, jeszcze jako student, natomiast, nie były drogie, natomiast wydawały mi się

102
00:14:34.257 --> 00:14:39.536
zniszczone, prawda, nie wiedziałem, że to są tak po prostu rzadkie rzeczy, których więcej nigdy nie będę miał,

103
00:14:39.758 --> 00:14:49.043
przynajmniej do tej pory, okazji zdobyć. To są trzy pierwsze numery "Zwrotnicy", dwa pierwsze projektowane przez

104
00:14:49.29 --> 00:14:54.632
Podsadeckiego, trzeci projektował Waliszewski, w sumie ukazało się dwanaście numerów,

105
00:14:54.906 --> 00:15:04.993
w latach 26 - 27', tu po lewej jest dziewiąty numer, drugi tom "Zwrotnicy" czyli te sześć ostatnich

106
00:15:05.220 --> 00:15:09.289
numerów, były w dość podobnej szacie graficznej, i właśnie do tej dziewiątki.

107
00:15:09.503 --> 00:15:24.394
Obok jeden z tomików Peipera, wydawcy Zwrotnicy, z troszkę późniejszego okresu, przepraszam, coś mi przeskoczyło,

108
00:15:24.891 --> 00:15:35.411
tak, już przechodzimy do Władysława Strzemińskiego, celowo zestawiłem te trzy w sumie dość wczesne

109
00:15:35.796 --> 00:15:41.034
dla niego okładki, bardzo reprezentatywne i bardzo znane myślę każdemu z Państwa.

110
00:15:41.251 --> 00:15:51.871
Tutaj na ich podstawie widać ciekawą ewolucję stylu, akurat nazwisko Strzemińskiego jest związane głównie

111
00:15:52.126 --> 00:15:58.547
w druku z tak zwanym drukiem funkcjonalnym, akurat te okładki nie mają nic wspólnego

112
00:15:58.768 --> 00:16:05.407
z drukiem funkcjonalnym, one działały jak obrazy. Były malowane, tutaj nie ma elementów drukarskich

113
00:16:05.668 --> 00:16:13.524
tylko wszystko jest malowane. Pierwsza okładka jest w ogóle, stwarza często wielkie problemy interpretacyjne.

114
00:16:13.625 --> 00:16:25.542
Jak ją rozumieć, czyli śruby, tom poezji Przybosia, badacze dopatrują się tu zakręconego gwintu

115
00:16:25.795 --> 00:16:32.707
jakichś notatek, konstruktora, na pewno fachowcy tu obecni powiedzieliby na ten temat więcej,

116
00:16:32.928 --> 00:16:42.020
no nie będę się już zagłębiał jako laik, dwie kolejne okładki, tamta była z 25 roku, dwie kolejne są z 26',

117
00:16:42.225 --> 00:16:47.854
one są dość podobne, nie wiemy, która powstała wcześniej, natomiast no widać tu malowane

118
00:16:48.538 --> 00:16:58.494
rozstrzelone litery, natomiast zdecydowane mistrzostwo osiągnął Strzemiński przy projektowaniu

119
00:16:58.704 --> 00:17:03.559
tomu "Z ponad", który jest taką ikoną polskiej awangardy, moim zdaniem to jest najlepsza

120
00:17:03.803 --> 00:17:10.473
chociaż nie jest najrzadsza, natomiast jest najlepszą rzeczywiście książką rozpoznawalną praktycznie na całym świecie,

121
00:17:10.696 --> 00:17:22.240
również wnętrze tej książki jest projektowane tym razem już w druku funkcjonalnym, tam się wśród

122
00:17:22.452 --> 00:17:29.903
kilkunastu wierszy są dwa, których konstrukcję graficzną przypisuje się Katarzynie Kobro,

123
00:17:30.129 --> 00:17:36.562
na podstawie pewnego listu Strzemińskiego do Przybosia, gdzie Strzemiński stwierdza, że te dwa

124
00:17:37.050 --> 00:17:46.004
wiersze, wykleiła Kobro, natomiast pozostaje dalej wątpliwość, czy słowo "Wykleiła", oznacza, że faktycznie ona

125
00:17:46.207 --> 00:17:52.735
wymyśliła układ, bo jak wiadomo Strzemiński był inwalidą i może pomysł był jego w dalszym ciągu,

126
00:17:53.033 --> 00:18:00.853
a ona to tylko fizycznie wykonała, tam jeden z tych wierszy nosi tytuł "Ziemniaki", bodajże, i obok

127
00:18:01.139 --> 00:18:10.229
pojawia się rządek drobnych, czarnych kółek. Więc, no wymagało to pewnej precyzji, i obydwu rąk przynajmniej,

128
00:18:10.465 --> 00:18:20.208
prawda, więc, bardzo możliwe, że to też jest, nie jest do końca pewne, czy Kobro rzeczywiście jest autorką tego układu.

129
00:18:20.395 --> 00:18:26.218
Jak już wspomniałem w 32 roku, odbyła się w Łodzi wystawa "Drukarstwo nowoczesne",

130
00:18:26.424 --> 00:18:35.327
gdzie Strzemiński zaprosił bodajże dziewięciu słynnych europejskich twórców druków awangardy

131
00:18:35.415 --> 00:18:42.252
i zestawił ich z dziewięcioma najlepszymi polskimi twórcami. Nie znamy zawartości tej wystawy

132
00:18:42.305 --> 00:18:48.978
natomiast zachowały się nazwiska i liczba prac przy każdym nazwisku, i występuje również nazwisko Kobro,

133
00:18:49.210 --> 00:18:56.156
a obok dopisek, że cztery projekty jej były wystawiane, do dziś nie mamy żadnej pewności

134
00:18:56.378 --> 00:19:07.482
chyba, że się coś zmieniło. Nie znamy jej prac. Kolejne projekty Strzemińskiego już są pod wyraźnym,

135
00:19:07.701 --> 00:19:16.265
jest tu zrealizowana wprost idea druku funkcjonalnego, ona tak w skrócie mówiąc, to była troszkę,

136
00:19:16.406 --> 00:19:26.186
bardzo w zasadzie zbliżona teoria do teorii Tschichold'a światowego twórcy w zasadzie typografii,

137
00:19:26.419 --> 00:19:36.196
i polegało to na tym, że dzieli się na okładce tak zwane "grupy znaczeniowe", to są takie wyraźnie

138
00:19:36.408 --> 00:19:44.302
wyodrębnione fragmenty, przeważnie takim jednym fragmentem jest tytuł, innym autor, dopisek, poezje, tom któryś

139
00:19:44.511 --> 00:19:52.117
i Strzemiński uważał, że najlepiej jeżeli takich grup znaczeniowych na okładce jest od trzech do pięciu,

140
00:19:52.334 --> 00:19:57.958
może być ich więcej, natomiast to już wymaga wielkiej wprawy od projektanta.

141
00:19:58.184 --> 00:20:02.665
I jest ryzyko, że ten projekt będzie nieudany.

142
00:20:02.951 --> 00:20:18.008
No, tu jest wyraźnie ta idea realizowana. Tutaj zestawiłem dwie rzeczy dość nieoczywiste wydaje mi się,

143
00:20:18.203 --> 00:20:23.487
to jest jeden z ciekawszych druków funkcjonalnych po lewej stronie, "Prawo demograficzne wojny",

144
00:20:23.886 --> 00:20:33.807
wydany w drukarni, Łódzkiej Drukarni Polskiej, Ludomira Mazurkiewicza, to był też bardzo ciekawa postać,

145
00:20:34.021 --> 00:20:43.585
bo osoba, która w wieku już powyżej już sześćdziesięciu lat, doświadczony drukarz od jeszcze, z tradycjami

146
00:20:43.831 --> 00:20:49.002
rodzinnymi, długimi, nagle zaraził się pod wpływem Strzemińskiego ideą awangardy i zaczął tworzyć

147
00:20:49.240 --> 00:21:01.101
znakomite druki w tym stylu, zaraz w sumie zmarł, bo w roku 35 natomiast zostawił sporo druków wydanych

148
00:21:01.384 --> 00:21:07.001
w tej drukarni, one zawsze, za każdym razem nie były sygnowane, znaczy nigdy nie były sygnowane,

149
00:21:07.213 --> 00:21:13.362
można domniemywać, że autorem był pomysłodawcą, był sam Mazurkiewicz.

150
00:21:13.769 --> 00:21:19.856
I na tej wspomnianej wystawie w 32 roku również występuje w znakomitym gronie najlepszych twórców Europy,

151
00:21:20.061 --> 00:21:29.214
występuje nazwisko Mazurkiewicza, i informacja, że dziewiętnaście jego druków znalazło się na wystawie,

152
00:21:29.286 --> 00:21:30.842
więc widać jak był ceniony.

153
00:21:31.057 --> 00:21:38.663
A dlaczego tu obok, pokazałem Państwu rzeźbę Katarzyny Kobro, ponieważ dopatruję się tu pewnej analogii w tworzeniu.

154
00:21:38.876 --> 00:21:48.268
W konstruowaniu tych projektów, proszę zwrócić uwagę na okładkę książki, ona jest wyraźnie podzielona na sześć kwadratów,

155
00:21:48.478 --> 00:21:56.660
po czym drogą eliminacji zostały odrzucone jakby zbędne elementy. I widzimy, że z tych kresek

156
00:21:56.902 --> 00:22:04.877
zostały w zasadzie dwie, dzielących tę płaszczyznę na sześć kwadratów, jedna została zastąpiona drobnym

157
00:22:05.076 --> 00:22:14.701
drukiem, bo właśnie jedną z głównych różnic tych druków awangardowych było to, że do tej pory

158
00:22:14.932 --> 00:22:21.268
w zasadzie wszyscy artyści projektując jakikolwiek druk chcieli go czymś ozdobić,

159
00:22:21.500 --> 00:22:27.652
chcieli coś jeszcze dodać, upiększyć, a to jakąś kwiatową girlandę, a to szlaczek dodać, prawda,

160
00:22:27.865 --> 00:22:35.304
awangarda postępowała zupełnie inaczej, ponieważ redukowała zbędne elementy, i tu jest właśnie taki,

161
00:22:35.502 --> 00:22:43.146
taki przykład eliminacji. W rzeźbie Kobro, to świetnie profesor Zagrodzki opisał w jednej z książek,

162
00:22:43.282 --> 00:22:53.282
ta rzeźba powstała w ten sposób, że podzielono duży sześcian z blachy na osiem małych sześcianów,

163
00:22:53.490 --> 00:22:59.576
po czym, w trochę analogiczny sposób wyeliminowano część tych ścianek, tych ścianek w sumie

164
00:22:59.783 --> 00:23:07.120
gdy był pełny sześcian podzielony wewnętrznie na tych osiem sześcianów, powstaje takich

165
00:23:07.334 --> 00:23:15.959
trzydzieści sześć małych ścianek, takich jak tu widzimy tą czarną, prawda. Z tych trzydziestu sześciu zostało siedem

166
00:23:16.167 --> 00:23:24.778
i powstała wspaniała rzeźba z elementem powietrza, to był właśnie nowatorstwo całe Kobro polegało na tym, że

167
00:23:24.974 --> 00:23:33.257
że ona chyba pierwsza na świecie wprowadziła do rzeźby do bryły powietrze, jako ten dodatkowy element,

168
00:23:33.446 --> 00:23:39.358
to wiele lat później robił Henry Moore, ale w zupełnie inny sposób rzeźbiąc przeważnie z kamienia.

169
00:23:39.573 --> 00:23:46.791
I ja tu widzę wyraźną analogię w podejściu do projektu, oczywiście to jest tylko moja fantazja.

170
00:23:46.994 --> 00:23:54.643
Idąc dalej, fantazjując właśnie, tak bawiąc się z przestrzenią, z płaszczyzną, stwierdziłem, że gdyby

171
00:23:54.849 --> 00:24:03.430
ułożyć te okładki w kwadrat, to te linię się pięknie ze sobą łączą. Jest to o tyle ciekawe, że to był

172
00:24:04.055 --> 00:24:14.121
rok 33', czyli dojście Hitlera do władzy, książka dotyczyła demografii wojny, różnych zjawisk demograficznych.

173
00:24:14.341 --> 00:24:22.512
A te okładki w ten sposób układają się w pewien rodzaj swastyki, ale to również jest, moja fantazja,

174
00:24:22.881 --> 00:24:31.673
tym niemniej nawet dziś w plakacie jest stosowany często taki zabieg nie działania pojedynczego plakatu,

175
00:24:31.768 --> 00:24:37.305
ale działania poprzez mnogość tych samych plakatów, umieszczonych ciasno jeden przy drugim, prawda?

176
00:24:37.532 --> 00:24:46.693
więc, poszedłem jakby tym torem zestawiając również książki obok siebie. I już dalej, wracając na ziemię,

177
00:24:46.932 --> 00:24:55.064
tu kolejne druki funkcjonalne, powstały w Łodzi, to po lewej to jest tylna strona katalogu kolekcji

178
00:24:55.310 --> 00:24:59.968
Bartoszewiczów, czyli poprzednika Muzeum Sztuki w Łodzi, tak to się wcześniej nazywało,

179
00:25:00.245 --> 00:25:07.894
czy Muzeum Bartoszewiczów nawet. I na tylnej stronie jest reklama Drukarni Polskiej właśnie Mazurkiewicza,

180
00:25:08.105 --> 00:25:16.806
i ten projekt uchodzi w ogóle w katalogu wystawy poprzedniej czyli w 75 roku, on jest uznawany za pierwszy łódzki

181
00:25:17.041 --> 00:25:25.605
druk funkcjonalny. To, po prawej to jest antologia 120 poetów, też bardzo ciekawie wydana, niestety anonimowa.

182
00:25:25.866 --> 00:25:40.001
I tutaj kolejne przykłady łódzkiego druku funkcjonalnego, również łódzkie druki funkcjonalne wykonywał

183
00:25:40.193 --> 00:25:49.494
Karol Hiller, i tu jest taki przykład czasopisma "Prądy", gdzie trzeci numer został ciekawie zaprojektowany

184
00:25:49.653 --> 00:25:54.502
ponieważ to słowo "Prądy" powtarza się właśnie trzy razy, ze względu na to, że jest to trzeci numer.

185
00:25:54.741 --> 00:26:01.053
A obok są zestawione dwie okładki tej samej książki to w zasadzie jest to samo wydanie

186
00:26:01.266 --> 00:26:13.366
i tu widać jak autor pewnie we współpracy z drukarzem eksperymentował. Ta okładka z lewej jest chyba nieudanym projektem

187
00:26:13.459 --> 00:26:20.188
ponieważ znany jest tylko ten jeden egzemplarz, być może drukarz wykonywał to według wskazówek,

188
00:26:20.401 --> 00:26:26.100
a Hiller nie zaakceptował, i wszystkie kolejne już były wykonane w tym projekcie z prawej.

189
00:26:26.403 --> 00:26:36.666
Tu następne projekty Karola Hillera, to był rzeczywiście artysta znakomity, działający na kilku polach jednocześnie

190
00:26:36.857 --> 00:26:42.407
ta okładka po lewej, "Municypalne fabryki włókiennicze dawnej Łodzi" też zilustrowana przez Hillera

191
00:26:42.628 --> 00:26:48.498
okładka wykazuje wpływy druku funkcjonalnego, po prawej widzimy wręcz fotomontaż.

192
00:26:48.710 --> 00:27:00.968
Kolejne trzy okładki, stworzone są z wykorzystaniem heliografiki, czyli specyficznej techniki wynalezionej

193
00:27:01.243 --> 00:27:11.828
przez Hitlera, przez Hillera, przepraszam najmocniej, ewidentnie ta z lewej to od dawna funkcjonuje

194
00:27:12.042 --> 00:27:18.882
jako wykonana w heliografii nawet oryginał tej heliografiki jest w Muzeum i tu z prawej też mamy w zasadzie

195
00:27:19.023 --> 00:27:24.698
pewność, że jest to heliografika, ostatni projekt być może w tej technice wykonany,

196
00:27:24.880 --> 00:27:30.664
i wspomniałem o czasopismach awangardy, gdzie grupowało się to życie artystyczne, kolejnym takim

197
00:27:30.858 --> 00:27:37.986
czasopismem była "Linia", wydawana przez Jalu Kurka, to jest pięć kolejnych numerów, każdy z indywidualną

198
00:27:38.188 --> 00:27:42.768
okładką, a po pewnym czasie ukazała się zbiorówka jakby tych wszystkich pięciu numerów,

199
00:27:42.995 --> 00:27:54.380
razem z odrębną szóstą okładką. A to już Henryk Stażewski, który jako jeden z nielicznych polskich artystów

200
00:27:54.449 --> 00:28:02.044
jeździł regularnie na Zachód, tam zetknął się między innymi z neoplastycyzmem i tworzył okładki pod wpływem

201
00:28:02.265 --> 00:28:09.658
tamtego kierunku, wyraźnie widać tu wpływ Mondriana. Nawet ta okładka z prawej, to jest drugie wydanie

202
00:28:09.892 --> 00:28:15.831
"Anielskiego chama", którego widzieliśmy na początku pierwsze wydanie, ta okładka

203
00:28:16.039 --> 00:28:25.177
miała podobno być okładką  książki właśnie Mondriana, tylko wydanie nie doszło do skutku,

204
00:28:26.024 --> 00:28:35.562
projekt został przerobiony na tomik poezji. Tutaj bardzo ciekawa też okładka, pierwszy numer miesięcznika "Wnętrze".

205
00:28:35.766 --> 00:28:42.872
ten miesięcznik w zasadzie wygląda jak dzisiejsze czasopisma, mógłby z powodzeniem być tak wydawany

206
00:28:43.090 --> 00:28:48.410
dzisiaj, okładka jest niesygnowana, natomiast na początku wydawania pisma ukazała się ulotka

207
00:28:48.618 --> 00:28:54.844
reklamowa, w zasadzie folderek, może mnie tu graficy poprawią, bo był jednak składany,

208
00:28:55.064 --> 00:29:01.592
i ten folderek jest sygnowany przez Stażewskiego, tak że można domniemywać, że okładka

209
00:29:02.175 --> 00:29:09.926
też wyszła spod jego ręki. Tu kolejne też bardzo ciekawe numery, też anonimowe graficznie.

210
00:29:10.120 --> 00:29:23.305
I kolejnym projektem Stażewskiego jest ulotka warszawskiego ZOO, z około roku 33', jest na wystawie eksponowaną

211
00:29:23.819 --> 00:29:31.297
udało się też znaleźć plakat w muzeum, do tej pory nierozpoznany, wspaniale wyglądający, w też podobnym stylu

212
00:29:31.498 --> 00:29:37.421
I podobieństwo jest tak duże, że można domniemywać, że wyszedł ten plakat spod ręki Stażewskiego

213
00:29:37.593 --> 00:29:45.423
Obok jest jedna ze stron ze środka, która pokazuje zabawki, które były sprzedawane w warszawskim ZOO,

214
00:29:45.619 --> 00:29:52.090
w cenie dwóch złotych, i też można domniemywać, że te zabawki wykonywał sam Stażewski, ponieważ

215
00:29:52.322 --> 00:30:02.056
znane są jego na przykład robione po wojnie dinozaury, malowane w bardzo podobny sposób

216
00:30:02.374 --> 00:30:10.498
i te zwierzątka przedwojenne, nie znamy żadnych oryginałów, natomiast jest duże prawdopodobieństwo, że Stażewsk,

217
00:30:10.687 --> 00:30:14.731
który nie był człowiekiem zamożnym, on przed wojną w zasadzie nie sprzedał żadnego obrazu,

218
00:30:14.927 --> 00:30:23.520
żył tylko dorywczo, gdzieś tam, z projektów, musiał zrezygnować nawet z tego powodu z wyjazdów do Paryża,

219
00:30:23.759 --> 00:30:31.642
bo go w pewnym momencie przestało już być stać. Tu są fotomontaże Stażewskiego, z prawej bardzo znany

220
00:30:31.745 --> 00:30:43.031
"Bankructwo Profesora Mollera", Jana Przemkowskiego, z lewej jeden, jedna z okładek czasopisma "Przegląd organizacji"

221
00:30:43.184 --> 00:30:50.315
gdzie na okładce jest fotomontaż sygnowany przez Stażewskiego, a wewnątrz jeszcze dodatkowo informacja, że

222
00:30:50.534 --> 00:30:57.589
fotomontaż wykonany przez Henryka Stażewskiego, na podstawie filmu "Kopalnia Gromiec",

223
00:30:57.797 --> 00:31:04.463
bodajże, mogę tu nazwę przekręcać, w każdym razie też ciekawy wątek filmowy, że inspirowany filmem

224
00:31:04.662 --> 00:31:11.224
Stażewski stworzył fotomontaż. Tutaj mamy jeden z numerów miesięcznika "Architektura i budownictwo",

225
00:31:11.404 --> 00:31:18.461
też są pewne poszlaki, że mógł go projektować Stażewski, który też w tym czasie jeden z artykułów napisał

226
00:31:18.744 --> 00:31:28.665
do tego pisma, obok zupełnie anonimowy biuletyn Stowarzyszenia Architektów Polskich

227
00:31:28.866 --> 00:31:33.683
tu są przykłady właśnie pism architektonicznych, często wydawanych w bardzo ciekawej

228
00:31:33.816 --> 00:31:45.333
awangardowej formie. Kolejnym pismem artystycznym był "Presence", na dole są do obejrzenia jedyne dwa numery

229
00:31:45.547 --> 00:31:51.723
bo więcej się nie ukazało, "Presencu" natomiast tutaj są też obecne na wystawie na dole trzy tomiki

230
00:31:51.965 --> 00:31:57.732
wydane nakładem "Presencu", i też w zasadzie wszystkie są wykonane, wszystkie te projekty

231
00:31:57.823 --> 00:32:07.089
przez architektów, dwa przez Bogdana Lacherta a trzeci do "Statyki" przez parę w zasadzie architektów

232
00:32:07.299 --> 00:32:16.034
Macieja Nowickiego i Stanisławę Sandecką. On ilustruje słynne powiedzenie "Dajcie mi punkt podparcia a podniosę Ziemię".

233
00:32:16.239 --> 00:32:25.048
Tak to artyści zilustrowali. Bardzo atrakcyjnie graficznie pismo "Dom, osiedle, mieszkanie",

234
00:32:25.215 --> 00:32:31.158
na początku ukazywało się, pomysł był taki, że każdy kolejny numer miał zmienioną kolejność

235
00:32:31.387 --> 00:32:36.586
czyli "Dom, osiedle, mieszkanie", "Osiedle, mieszkanie, dom" itd, i ten pierwszy wyraz jakby dominował

236
00:32:36.770 --> 00:32:41.709
w tematyce danego numeru, ale wydawcy szybko zaniechali tego pomysłu i już w kolejnych

237
00:32:41.920 --> 00:32:51.761
rocznikach tytuł był jednolity. Numery są o tyle ciekawe, że na przykład na tym środkowym jest reprodukcja obrazu Mondriana,

238
00:32:51.943 --> 00:32:59.980
nie znamy autorów tych projektów, tam pisywali do tego pisma najlepsi polscy architekci

239
00:33:00.162 --> 00:33:07.531
małżeństwo Syrkusów, Brukalskich, również Bohdan Lachert, więc jest prawdopodobieństwo, że ktoś z nich

240
00:33:07.720 --> 00:33:14.016
wykonywał okładki, ale również mógł je robić jakiś młody architekt, teraz przejdziemy do fotomontażu

241
00:33:14.177 --> 00:33:21.937
i tytułem wprowadzenia chciałem pokazać po prawej stronie to jest fotografia, która uchodzi za pierwszy

242
00:33:22.037 --> 00:33:29.132
fotomontaż na świecie, w tej chwili, znany, z roku 1857 więc stosunkowo niedługo

243
00:33:29.262 --> 00:33:38.429
po wynalezieniu fotografii, natomiast po lewej jest to ewidentny fotomontaż, karykatura polityczna

244
00:33:38.664 --> 00:33:42.778
okazująca "Dumę państwową", to są postaci członkowie Dumy właśnie,

245
00:33:42.806 --> 00:33:51.450
ułożeni w pewien znany obraz rosyjski, gdzie są czaszki ułożone w taką pryzmę, prawda, i to jest taka aluzja

246
00:33:51.688 --> 00:33:58.206
autorem był niejaki Nowodworski, to jest rok 1912 i tu chciałem tu pokazać, że fotomontaż nie był

247
00:33:58.436 --> 00:34:02.295
wynaleziony przez awangardę, on był znany bardzo dawno, stosowany często przez fotografów,

248
00:34:02.468 --> 00:34:09.637
na w zasadzie ciekawostki, jakieś takie zabawki, zdarzało się, że ktoś robił sobie fotografie, gdzie fotograf

249
00:34:09.835 --> 00:34:17.637
odcinał mu ze zdjęcia głowę, umieszczał pod pachą, prawda, jako taki smaczek.

250
00:34:17.968 --> 00:34:24.296
Natomiast awangarda zastosowała fotomontaż inaczej, bardziej agresywnie, bardziej odważnie,

251
00:34:24.472 --> 00:34:36.594
i jest na ten temat bogata literatura, nie ma czasu, żeby rozwinąć temat. Znakomity twórca Mieczysław Szczuka,

252
00:34:36.822 --> 00:34:44.110
tu są jego dwa tomiki poezji, mamy okazję w tej chwili na ekspozycji stałej obejrzeć oryginał

253
00:34:44.316 --> 00:34:50.948
tego środkowego projektu, czyli sam fotomontaż do "Dymów nad miastem",

254
00:34:51.142 --> 00:34:56.608
on jest wykonany, tam jest użytych sześć fotografii, trzy są w czerni, trzy są w sepii.

255
00:34:56.824 --> 00:35:05.559
Tutaj wykorzystano w zasadzie na tej okładce po prostu oszczędnościowo jeden kolor.

256
00:35:05.864 --> 00:35:11.863
Wszystko zrobiono w niebieskim, zmieniając tylko nasycenie, taka mała ciekawostka, że

257
00:35:12.089 --> 00:35:19.606
jakby się Państwo przyjrzeli tej okładce i fotomontażowi oryginalnemu, tamten żołnierz w środku

258
00:35:19.816 --> 00:35:26.613
on jest odklejany, to jest fotografia wycięta, i on jest przyklejony troszkę w innej pozycji

259
00:35:26.851 --> 00:35:37.210
można by pod wpływem tej okładki lekko go zmodyfikować. Po prawej stronie jest układ wiersza "Agitator",

260
00:35:37.380 --> 00:35:45.196
również z takiego czasopisma "Nowa kultura", również ten układ graficzny jak i układ całego pisma

261
00:35:45.392 --> 00:35:51.337
wyszedł spod ręki Szczuki. Szczuka był bardzo silnie związany z Teresą Żarnower,

262
00:35:51.565 --> 00:35:59.753
bohaterką wystawy w Muzeum, aktualnej, tu są projekty Żarnower jeden z numerów po śmierci Szczuki, który

263
00:35:59.947 --> 00:36:06.344
zginął tragicznie w Tatrach, w 27 roku, po prawej stronie jest okładka też eksponowana

264
00:36:06.520 --> 00:36:15.111
aktualnie w starym gmachu Muzeum, ona jest niesygnowana, natomiast wszyscy autorzy wystawy

265
00:36:15.404 --> 00:36:17.549
nie mieli wątpliwości, że to jest projekt Żarnower.

266
00:36:17.734 --> 00:36:27.565
Ma w zasadzie wszystkie cechy jej kompozycji. Jest to ciekawe o tyle, właśnie dla Panów z grona

267
00:36:27.730 --> 00:36:35.476
bibliofilów, że ta książka była znana, to jest jedyny egzemplarz jaki się pokazał, bo to jest obwoluta

268
00:36:35.613 --> 00:36:42.368
do tej pory ta książka też jest rzadka sama w sobie, była znana z obwolutą standardową Rojowską,

269
00:36:42.610 --> 00:36:47.984
i to jest właśnie pokazana z boku ta zwykła obwoluta i nagle ukazuje się egzemplarz z inną obwolutą.

270
00:36:48.231 --> 00:36:54.512
Czyli to też pokazuje, że w zasadzie w kolekcjonerstwie nie ma nic pewnego, zawsze może wyjść

271
00:36:54.672 --> 00:37:02.815
coś, co nas zaskoczy. Tu kolejne projekty z słynnym poezji Majakowskiego autorstwa Żarnower w środku

272
00:37:03.010 --> 00:37:09.479
numer "Dźwigni" projektowany przez Szczukę, i numer "Dźwigni" już po śmierci Szczuki projektowany przez

273
00:37:09.654 --> 00:37:17.104
Karola Hillera. Teraz pozostając w tematyce fotomontażu, przechodzimy do słynnego fotomontażysty

274
00:37:17.272 --> 00:37:31.573
Mieczysława Bermana. Pokazuje tu kilka okładek, na wystawie jest do obejrzenia więcej,

275
00:37:32.230 --> 00:37:37.127
a tu pokazuję ciekawostkę, ponieważ Berman po wojnie znany był z tego, że wykonywał repliki

276
00:37:37.306 --> 00:37:46.242
swoich prac, te prace w większości zaginęły, również okładki książkowe zaginęły, co często wydaje się ludziom

277
00:37:46.425 --> 00:37:54.532
z zagranicy wydaje się to dziwne, po co Berman robił replikę okładki. Przecież to, nie miał jej, przecież ją powinien znać.

278
00:37:54.748 --> 00:38:00.779
I to jest właśnie ta polska specyfika, że polskie druki awangardy zachowały się w bardzo niewielkiej ilości, ponieważ żaden kraj w Europie nie przeszedł takich kolei historycznych jak nasz.

279
00:38:00.984 --> 00:38:13.254
I rzeczywiście Berman podejrzewam że większości swoich okładek chociaż żył długo, bo zmarł w latach 70',

280
00:38:13.464 --> 00:38:19.585
I tu widać, widać, że pomysł [niezrozumiałe słowo]

281
00:38:19.782 --> 00:38:27.012
A tu już kolejny fotomontażysta okładka po lewej stronie, może zachowany egzemplarz,

282
00:38:27.167 --> 00:38:34.449
i kolejny egzemplarz, którego właśnie, znakiem, jest znak fotomontaż, który jest widoczny [niezrozumiały tekst] była wydawana.

283
00:38:34.665 --> 00:38:56.642
Fotomontaż po prawej zupełnie anonimowa okładka, do książki Londona.

284
00:38:56.837 --> 00:39:03.949
Władysław Łukasik też dotąd w zasadzie nigdzie w literaturze nie pojawia się to nazwisko, jest tu jedna okładka

285
00:39:04.105 --> 00:39:15.894
i przykład fotomontażu gazetowego. To są bardzo ciekawe okładki, jak widać wszystkie są do książek Antoniego Marczyńskiego.

286
00:39:16.203 --> 00:39:22.752
I to nie jest przypadek, dlatego, że ich autorem jest nie kto inny, jak Adam Marczyński,

287
00:39:22.900 --> 00:39:34.781
czyli brat przyrodni słynnego autora sensacji do dzisiaj chyba czytanego. Kim był Adam Marczyński, to był nie byle kto, to był

288
00:39:34.989 --> 00:39:40.840
jeden z członków założycieli przedwojennej Grupy Krakowskiej, jak również członek po wojnie drugiej Grupy Krakowskiej.

289
00:39:41.059 --> 00:39:49.556
Znakomity po wojnie artysta geometrii, jeden z klasyków, okazuje się że wytworzył przed wojną bardzo udane

290
00:39:49.710 --> 00:39:55.798
bardzo agresywne, jak widać cięte ręcznie litery, rzucone na wierzch, prawda.

291
00:39:56.006 --> 00:39:57.155
Bardzo ciekawe okładki.

292
00:39:57.328 --> 00:40:09.446
I tu kolejne, Jan Mucharski, Tadeusz Piotrowski, ta z prawej okładka imituje jakby bardzo awangardę rosyjską.

293
00:40:09.640 --> 00:40:18.806
I kolejni twórcy, Władysław Leski, i też osoba, o której bardzo mało wiemy, to jest Franciszka Cytryn,

294
00:40:18.976 --> 00:40:26.950
która była studentką Akademii Warszawskiej przed wojną, zginęła w czasie wojny, prawdopodobnie

295
00:40:27.125 --> 00:40:33.335
w Gettcie Warszawskim, wykonała też kilka bardzo ciekawych okładek w różnych stylach.

296
00:40:33.541 --> 00:40:40.228
I też jest to, w zasadzie zupełnie nowe nazwisko wśród kolekcjonerów, nikt od tej pory nie zwracał uwagi

297
00:40:40.381 --> 00:40:43.903
na charakterystyczną sygnaturę "Cyt" albo "F.Cyt".

298
00:40:44.152 --> 00:40:54.146
A tu ciekawostka, wydawałoby się z awangardą mało związana, są to dwie okładki Brunona Szulca.

299
00:40:54.293 --> 00:40:59.964
Natomiast coraz częściej to nazwisko pojawia się w kontekście szeroko pojmowanej awangardy.

300
00:41:00.118 --> 00:41:08.382
Po lewej słynne "Sanatorium pod klepsydrą" a po prawej czasopismo gimnazjalne wydawane w Drohobyczu przez

301
00:41:08.534 --> 00:41:15.255
kilka szkół. I to jest właśnie pierwszy numer, gdzie jest podziękowanie profesorowi Szulcowi

302
00:41:15.480 --> 00:41:20.519
za wykonanie winiety okładkowej. Też dotychczas nie publikowane nigdzie prace Szulca.

303
00:41:20.764 --> 00:41:30.281
Idąc tropem czasopism szkolnych bardzo wiele się ich ukazywało właśnie w latach 30',

304
00:41:30.504 --> 00:41:37.141
w takiej nowatorskiej formie, autorzy byli często są to nazwiska zupełnie nic nie mówiące, uczniowie,

305
00:41:37.281 --> 00:41:48.298
których dalszych losów nie znamy. Lublin był takim miejscem, gdzie ukazywało się wiele

306
00:41:48.408 --> 00:41:54.741
czasopism i wiele z nich miało właśnie bardzo ciekawe okładki, tutaj dwa przykłady.

307
00:41:55.006 --> 00:42:01.653
A to dwa tomiki poezji Edwarda Szymańskiego, lewicowego, przedwojennego poety.

308
00:42:01.855 --> 00:42:10.418
Prawdopodobnie sam je wykonał. Obok twórców awangardy, bardzo szybko ten język

309
00:42:11.070 --> 00:42:19.501
projektowania przejęli twórcy zupełnie nie związani z awangardą, świetni imitatorzy, jednym z nich był

310
00:42:19.725 --> 00:42:23.727
Tadeusz Gronowski, artysta bardzo wszechstronny, tu są trzy przykłady jego okładek,

311
00:42:23.881 --> 00:42:30.194
równie dobrze mógł się podpisać nie wiem, Henryk Stażewski, czy inny artysta pod nimi.

312
00:42:30.407 --> 00:42:37.417
Tutaj Jan Mucharski również bardzo wszechstronny artysta.

313
00:42:37.623 --> 00:42:51.462
A tutaj widzimy, jak szybko ten język graficzny awangardy przeniknął do handlu, do przemysłu,

314
00:42:51.615 --> 00:43:00.327
do opakowań po prostu, codziennych, po lewej etykieta Wiśniaku właśnie projektowana przez Gronowskiego, obok dwa anonimowe

315
00:43:00.498 --> 00:43:12.077
projekty, ten projekt w środku, czyli puszka metalowa kremu, ona przypomina teorię mechanofaktury Berlewiego zupełnie.

316
00:43:12.276 --> 00:43:17.097
Takie charakterystyczne faliste linie jak i raster, użycie rastra.

317
00:43:17.274 --> 00:43:29.785
Nie wspomniałem o Themmersonach, którzy byli bardzo aktywni, już przed wojną w Polsce, ale

318
00:43:29.983 --> 00:43:36.387
także na emigracji, po wojnie, wydawali między innymi czasopismo "Film artystyczny".

319
00:43:36.593 --> 00:43:49.057
Ukazały się tylko dwa numery, w też bardzo ciekawej formie graficznej. Temmerson zaprojektował specjalny stół trickowy,

320
00:43:49.210 --> 00:43:56.984
który był bardzo sprytną kombinacją luster, szyb i prawdopodobnie ta kompozycja na okładce

321
00:43:57.113 --> 00:44:05.834
tego czasopisma, powstała na tym stole trickowym, widać tu pewne bryły, które układają się w litery.

322
00:44:06.025 --> 00:44:09.379
Obok jedna z książek dla dzieci, świetnie myślę wielu z Państwa znana,

323
00:44:09.568 --> 00:44:14.918
bo była często wznawiana w tej samej formie graficznej, to jest wydanie przedwojenne.

324
00:44:15.107 --> 00:44:25.493
A tu trzecia okładka, autorstwa niejakiej Jakimowiczówny, ona wykazuje wpływy ewidentnie

325
00:44:25.643 --> 00:44:32.450
suprematyzmu rosyjskiego, te charakterystyczne koła, i linie, dynamika układu.

326
00:44:32.631 --> 00:44:42.471
Bardzo ciekawym artystą, który debiutował już przed wojną, natomiast sławę zyskał

327
00:44:42.664 --> 00:44:53.150
po wojnie jako twórca plakatu był Tadeusz Trepkowski, żył bardzo krótko, bo zmarł bodajże w 50 roku.

328
00:44:53.518 --> 00:44:59.790
Natomiast już przed wojną, tworzył projekty zupełnie nowatorskie w tamtym czasie.

329
00:44:59.957 --> 00:45:06.842
Chociaż on był w zasadzie samoukiem, bo jego edukacja gdzieś tam trwała, była taka epizodyczna, krótka

330
00:45:07.048 --> 00:45:19.380
rzeczywiście był znakomitym i wszechstronnym artystą, i wtedy najlepszymi klientami grafików, którzy mieli

331
00:45:19.524 --> 00:45:25.553
najwięcej pieniędzy to było albo wojsko, tu akurat nie pokazuję żadnych projektów dla wojska,

332
00:45:25.746 --> 00:45:30.691
bo one wykazywały się pewną ciężkością, zleceniodawca miał pewne wymagania,

333
00:45:30.885 --> 00:45:37.447
musiało to zaspokajać jego gust, drugim takim bogatym klientem były firmy właśnie

334
00:45:37.702 --> 00:45:43.840
farmaceutyczne, czyli trochę podobnie jak dzisiaj. I one zatrudniały sobie często młodych

335
00:45:44.016 --> 00:45:53.504
ale również uznanych artystów, jak Gronowski, do projektowania ulotek poszczególnych leków,

336
00:45:53.723 --> 00:46:01.375
to są właśnie takie trzy ulotki do leków, z tyłu jest opis leku bardzo takie poetyckie, humorystyczne.

337
00:46:01.518 --> 00:46:09.546
Najbardziej Trepkowski zasłynął serią tak zwaną "Specjalności lekarskie", gdzie

338
00:46:09.684 --> 00:46:20.363
na kompozycjach zaznaczył właśnie lekarzy, tu mamy dermatologa, akuszera i kardiologa.

339
00:46:20.554 --> 00:46:29.962
Obok jest w podobnym stylu wykonana też ulotka leku. Ta seria była znacznie większa i bardzo znana, bardzo ceniona.

340
00:46:30.257 --> 00:46:47.117
I kolejni artyści, to jest słynny duet Lewitt - Him. Byli to artyści, którzy się spotkali w 33 roku, zaczęli wspólnie projektować,

341
00:46:47.342 --> 00:46:56.233
Janusz Lewitt i Jerzy Him. Him miał epizod nauki w Niemczech, więc przywiózł stamtąd pewne

342
00:46:56.443 --> 00:47:07.489
umiejętności. Do 37 roku działali w Polsce w tymże właśnie roku uzyskali medal jakiegoś

343
00:47:07.727 --> 00:47:13.256
konkursu prestiżowego w Wielkiej Brytanii, to było okazją do ich wyjazdu za granicę

344
00:47:13.470 --> 00:47:19.089
gdzie też zrobili wielką karierę i aż do bodajże 57 roku działali razem.

345
00:47:19.311 --> 00:47:25.794
wykonując bardzo dużo projektów i wywierając wpływ na grafików tamtych krajów.

346
00:47:26.003 --> 00:47:37.821
Dodatkową ciekawostką jest, że Janusz Lewitt jeszcze w latach dwudziestych opracował pierwszy,

347
00:47:38.035 --> 00:47:42.641
geometryczny, pierwszą geometryczną formę alfabetu hebrajskiego.

348
00:47:42.792 --> 00:47:50.001
I ta forma jest stosowana z wielkim powodzeniem, praktycznie z niewielkimi zmianami do dziś.

349
00:47:50.218 --> 00:47:56.453
Wiele czasopism hebrajskich ukazywanych jest cały czas tą charakterystyczną czcionką, ona się

350
00:47:56.626 --> 00:48:00.386
nazywała "Chaim". Tak była nazwana przez Lewitta.

351
00:48:00.562 --> 00:48:11.385
I kolejne projekty tej samej właśnie spółki, też dla firm farmaceutycznych, wykazujące się właśnie taką lekkością.

352
00:48:11.539 --> 00:48:17.019
To jest takie już zupełne pobocze awangardy, w zasadzie niewiele osób uznałoby to za awangardę,

353
00:48:17.183 --> 00:48:22.273
natomiast widać tu pewne wpływy, widać element fotomontażu, widać wpływy Bauhausu.

354
00:48:22.487 --> 00:48:32.271
I to tyle z mojej strony, jeżeli chodzi o prezentację, czy może mają Państwo jakieś pytania,

355
00:48:32.530 --> 00:48:33.677
czy może wrócić do jakiegoś wątku?

356
00:48:33.908 --> 00:48:51.864
[niezrozumiały głos z sali]

357
00:48:52.089 --> 00:49:00.585
Anegdotycznie, mam przyjaciela, który od dzieciństwa się książkami interesował, [niezroumiały głos z sali]

358
00:49:00.746 --> 00:49:24.986
Co się tyczy Marczyńskiego malarza, i również tym, że z czegoś trzeba żyć on rzeczywiście był awangardowym malarzem i przed wojną i po wojnie,

359
00:49:25.118 --> 00:49:32.277
zanim doszedł do tych, takich kwadratów, geometrycznych, to między innymi takie

360
00:49:32.489 --> 00:49:40.167
luźne obrazy malował, między innymi brał blachę z beczki na przykład, prostował i ją wystawiał.

361
00:49:40.314 --> 00:49:53.882
I wszyscy się dziwili co tutaj za malarz. Ale teraz dla bibliofilów taka rzecz Marczyński rysował znakomicie piórkiem rysunki.

362
00:49:54.105 --> 00:50:05.525
Są ilustrowane jego "Pamiętniki" Paska, "Porwanie w Tiuturlistanie", a parę dni temu kupiłem pierwsze

363
00:50:05.715 --> 00:50:10.489
wydanie Anatola Sterna "Bajeczki dla dzieci" przez niego ilustrowane.

364
00:50:10.697 --> 00:50:16.866
I kupiłem to w masie, kilogram za trzydzieści groszy.

365
00:50:17.070 --> 00:50:18.633
To wiem gdzie.

366
00:50:18.824 --> 00:50:22.783
Trzeba tylko chodzić i szukać.

367
00:50:22.993 --> 00:50:29.211
No i mieć tą wiedzę, że na przykład Marczyński w latach 50 - tych musiał coś zarobić.

368
00:50:29.376 --> 00:50:36.017
Bo jakby namalował obraz wystawił go na wystawie, to pewnie by go wsadzili,

369
00:50:36.183 --> 00:50:37.503
a obraz zniszczyli.

370
00:50:37.703 --> 00:50:49.260
No więc tak jakby większość tych twórców i Stażewski musieli zarabiać na życie i taką rzecz robić.

371
00:50:49.819 --> 00:50:59.902
I stąd Pan mówi o awangardowych drukach i wokół tego, ja tu się później pochwalę drukiem Hillera, którego

372
00:51:00.052 --> 00:51:09.289
znalazłem w katalogu tym grubym, gdzie też zarobił na życie, bo zrobił katalog maszyn, nie maszyn tylko

373
00:51:09.481 --> 00:51:18.293
pieców do kaloryferów, pieców do centralnego ogrzewania, i wszystkie rysunki, jest z tym związane.

374
00:51:18.710 --> 00:51:21.552
Firma Weigt, taka łódzka.

375
00:51:21.815 --> 00:51:25.261
Tak, nigdy tego nie widziałem, słyszałem, że coś takiego jest.

376
00:51:25.433 --> 00:51:36.107
Ja to dostałem z prezencie, w wymianie, dałem Schillera z 67 roku, ten katalog, również ten nowy,

377
00:51:36.308 --> 00:51:45.687
a w zamian dostałem taki. Tutaj na styku kolekcjoner i bibliofil to wychodzą takie pojęcia.

378
00:51:45.909 --> 00:51:56.316
Ja mam trochę też w bibliofilstwie skażenie sztuką, bo właściwie takie mam wykształcenie.

379
00:51:56.534 --> 00:52:03.298
Krakowska Akademia, stąd na przykład zbierałem "Zdroje" bo były bardzo piękne i bardzo tanie,

380
00:52:03.461 --> 00:52:10.792
a tam były drzeworyty odbijane a teraz to już nie, żeby jeszcze do jednego dodać,

381
00:52:11.029 --> 00:52:18.505
jak się dzieje, teraz bo wpadł na pomysł, że zacznę zbierać i na przykład to, co

382
00:52:18.699 --> 00:52:25.078
Pan pokazuje sobie kupię. Można kupić, pojawia się na rynku.

383
00:52:25.251 --> 00:52:36.314
Ale byłem na aukcji, gdzie "śruby" były wystawione za 30 złotych, i ktoś wylicytował za 110.

384
00:52:36.467 --> 00:52:45.040
Komentarz był jeden, ale wyśrubował. Dwa tygodnie później ta pozycja, nie ta sama, tylko ta pozycja

385
00:52:45.246 --> 00:52:51.915
poszła za 1200. To były początki, teraz sięga dziesięciu tysięcy.

386
00:52:52.108 --> 00:53:00.377
Tak, świat odkrył, co oczywiście jest pewnym plusem, bo jest to jakaś promocja kraju,

387
00:53:00.549 --> 00:53:07.489
to znaczy, zacznę od tego, że w ogóle wejście Polski do Unii już trochę wcześniej w ogóle jakby wyjście

388
00:53:07.704 --> 00:53:11.497
na arenę międzynarodową spowodowało zainteresowanie także sztuką polską.

389
00:53:11.704 --> 00:53:16.841
Stąd fenomen młodej sztuki polskiej i fenomen awangardy, bo też słyszałem wielokrotnie takie opinie,

390
00:53:17.010 --> 00:53:23.652
że właśnie awangarda międzywojenna i ta sztuka lat ostatnich kilkunastu, to są dwie rzeczy, którymi

391
00:53:23.719 --> 00:53:27.721
w zasadzie Polska, które śmiało może pokazać światu.

392
00:53:27.922 --> 00:53:35.063
Poza tym byli oczywiście pojedynczy artyści lepsi lub gorsi, ale już nigdy w tym natężeniu.

393
00:53:35.248 --> 00:53:41.054
I stąd właśnie zainteresowanie również polską awangardą i te rekordy rynkowe,

394
00:53:41.205 --> 00:53:51.601
jest to z jednej strony dobre, bo jest to forma promocji, natomiast, no, wiele tych rzeczy wypływa od nas.

395
00:53:51.806 --> 00:53:58.666
I dochodzi do tego, że właśnie polskich kolekcjonerów przestaje być stać na te najlepsze rzeczy,

396
00:53:58.837 --> 00:54:00.777
bo przegrywają w konkurencji.

397
00:54:00.961 --> 00:54:06.588
Natomiast pocieszające w tym jest, że Ci, często kilka jest takich przypadków, że

398
00:54:06.739 --> 00:54:16.201
zachodni kolekcjonerzy mają równocześnie żony Polki, więc jest szansa, że te rzeczy nie będą stracone dla kraju.

399
00:54:16.388 --> 00:54:24.986
Poruszył Pan bardzo ciekawy problem introligatorów, też nie wspomniałem, że te okoliczności dziejowe

400
00:54:25.144 --> 00:54:32.607
wojny spowodowały, że tych druków jest tak mało, ale z drugiej strony to też jest ogromna wina

401
00:54:32.818 --> 00:54:39.141
właśnie tych tak zwanych "oprawców', którzy bardzo często wyrzucali te broszurowe okładki

402
00:54:39.351 --> 00:54:46.216
bo, ja jeszcze pamiętam osobiście, czasy sprzed dwudziestu paru, trzydziestu lat,

403
00:54:46.400 --> 00:54:50.481
gdzie na przykład książka w twardej oprawie była w antykwariacie droższa, bo miała

404
00:54:50.641 --> 00:54:58.164
twardą oprawę, to był jej atut, więc oni wyrzucali masowo, mnie się parę razy udało gdzieś tam

405
00:54:58.359 --> 00:55:04.360
słyszeć o przypadkach, że po jakimś introligatorze zostawał stos obciętych okładek.

406
00:55:04.525 --> 00:55:11.506
No, natomiast, było to bezpowrotne ale jeszcze gorsze było przycinanie, tak gdzie

407
00:55:11.690 --> 00:55:21.172
po wojnie w jednym z czasopism ukazał się bodajże w 48 roku, artykuł dość obszerny na ten temat.

408
00:55:21.377 --> 00:55:27.911
Żeby właśnie introligatorzy edukowali projektantów, jak zaprojektować okładkę, bo ten introligator

409
00:55:28.010 --> 00:55:32.788
ma wielki kłopot, żeby ją przyciąć, bo albo musi obciąć autora, albo tytuł.

410
00:55:32.957 --> 00:55:38.311
Żeby zostawić szeroki margines, żeby kompozycję gdzieś umieszczać w środku okładki,

411
00:55:38.602 --> 00:55:46.405
żeby tło ewentualnie było pomniejszone, no niestety, przedwojenni projektanci tego nie wiedzieli,

412
00:55:46.631 --> 00:55:52.020
i często okładki znakomite są znane są znane w egzemplarzach wyłącznie przyciętych.

413
00:55:52.157 --> 00:56:00.566
gdzie psuje to całą proporcję. Bardzo proszę, czy ktoś chciałby jeszcze, ja jeszcze będę chwilę, gdy ktoś z Państwa

414
00:56:00.753 --> 00:56:06.625
chciał porozmawiać, to bardzo chętnie, bo widzę tu osoby, z którymi znam się gdzieś tam wirtualnie.

415
00:56:06.720 --> 00:56:09.640
A w realu niekoniecznie, tak że...

416
00:56:09.791 --> 00:56:18.314
Tak że wszystkich Państwa zachęcam, bo przewaga właśnie kolekcjonowania druków polega też na tym, że

417
00:56:18.651 --> 00:56:25.022
kupić cenny obraz za pięć złotych czy dziesięć jest niemożliwością.

418
00:56:25.215 --> 00:56:32.901
Natomiast można trafić, mnie się parę razy zdarzyły takie mega okazje gdzie za dziesięć złotych kupiłem "Monizm w malarstwie",

419
00:56:33.120 --> 00:56:40.509
albo pierwszy numer Presenceu za dwadzieścia złotych. Ciągle można, prawda, tylko wystarczy trochę

420
00:56:40.975 --> 00:56:44.435
edukacji, często nawet już antykwariusze już są bardzo w tej chwili wyczuleni na to, natomiast

421
00:56:44.685 --> 00:56:50.686
jeszcze parę lat temu, można było wziąć z półki rzeczy, które miały wartość aukcyjną.

422
00:56:50.895 --> 00:57:03.048
Właśnie internet, ale są też katalogi aukcyjne, tak, w każdym prawie antykwariacie

423
00:57:03.194 --> 00:57:08.574
szanującym się leżą katalogi aukcji, więc oni się edukują na bieżąco.

424
00:57:08.801 --> 00:57:21.125
W internecie, też ja widziałem, że wszystko jest po trzy złote, niestety nie kupiłem za trzy złote.

425
00:57:21.332 --> 00:57:22.586
Za pięć [śmiech]

426
00:57:22.781 --> 00:57:28.395
Nie tyle co należy, ale zapłaciłem sporo.

427
00:57:28.581 --> 00:57:35.932
No trochę szkoda, że w zasadzie Łódź została bez antykwariatów naukowych w tym momencie.

428
00:57:36.286 --> 00:57:44.980
Pojawiają się jakieś nowe antykwariaty, to są często takie właśnie firemki, które otwierają się na dwa lata, bo mają te preferencyjne ZUSy i tak dalej,

429
00:57:45.141 --> 00:57:51.448
po czym po dwóch latach znikają. Bo się już to nie kalkuluje finansowo, no w zasadzie

430
00:57:51.615 --> 00:57:58.312
kiedyś mieliśmy dwa antykwariaty naukowe, takie dosyć na ogólnopolskim poziomie,

431
00:57:58.416 --> 00:58:04.655
w tej chwili ich nie ma, a na przykład antykwariusze z Warszawy, przyjeżdżają masowo po książki do nas

432
00:58:04.846 --> 00:58:07.223
i zabierają je. Całe zbiory.

433
00:58:07.384 --> 00:58:14.374
Więc, może z czasem ta luka się wypełni, ja wspominam z rozrzewnieniem antykwariat

434
00:58:14.516 --> 00:58:19.917
na Placu Wolności, który był powierzchni półtorej tej sali chyba

435
00:58:20.120 --> 00:58:25.175
wypełniony książkami, plus zaplecze oczywiście,

436
00:58:25.387 --> 00:58:30.838
Ale ten jeden istnieje, tylko w internecie.

437
00:58:31.030 --> 00:58:39.443
Tak, ale bardzo już skromnie, w niewielkim zakresie, jeżeli antykwariat działa stacjonarnie,

438
00:58:39.579 --> 00:58:44.515
to jest duża szansa, że ktoś przyniesie te książki, natomiast przenosząc się do internetu,

439
00:58:44.668 --> 00:58:52.866
nie ma już tego źródła. Na przykład w Warszawie jest dobrze zorganizowany rynek plądrowania

440
00:58:53.027 --> 00:58:58.487
wręcz składów makulatury, tam są specjaliści, którzy są tam codziennie, czy nawet dwa razy dziennie

441
00:58:58.773 --> 00:59:06.207
wręcz firmy i oni odławiają te rzeczy, nie wiem tam po złotówce, czy po półtora złotego

442
00:59:06.411 --> 00:59:16.352
za sztukę i czasem się, jak słyszałem, nie wiem ile w tym prawdy, bo czasem ktoś lubi tak po prostu może chcieć

443
00:59:16.505 --> 00:59:20.527
zaimponować, że coś kupił za złotówkę, ale słychać o takich przypadkach.

444
00:59:20.707 --> 00:59:27.317
To też jest pozytywne, że te rzeczy nie trafiają na przemiał, czy ktoś z Państwa ma jeszcze jakieś pytania...

445
00:59:27.448 --> 00:59:33.209
Jeżeli nie, to bardzo, także

446
00:59:33.384 --> 00:59:35.562
Dziękuję pięknie.

447
00:59:36.152 --> 00:59:35.562
[oklaski]