1
00:00:00.015 --> 00:00:05.212
Wystawa Ewy Partum do niedzieli włącznie, zapraszamy.

2
00:00:05.649 --> 00:00:10.592
Na wernisaż jest bezpłatne wejście w niedzielę i…

3
00:00:10.660 --> 00:00:11.672
Popieram to.

4
00:00:11.736 --> 00:00:18.191
Jak już większość Państwa, na pewno, zaznajomiła się i z wystawą i zna Ewę Partum.

5
00:00:18.275 --> 00:00:31.764
Związana również była, w pewnym okresie, bardzo silnie z Łodzią i tutaj powstała ikoniczna praca „Legalność przestrzeni”, która jest na wystawie, zrealizowana na Placu Wolności w 1971 roku.

6
00:00:31.842 --> 00:00:48.547
Tu zaczęła się Galeria Adres w skromnym miejscu, ale ten adres Piotrkowska 86 miał też różne swoje znaczenie. W tym sensie, że…kto i dlaczego, i jak zamknął tę Galerię?

7
00:00:48.616 --> 00:00:50.000
[śmiech]

8
00:00:50.157 --> 00:00:50.890
Zapytamy o to.

9
00:00:51.173 --> 00:00:53.451
Możemy to przeczytać na wystawie, także…

10
00:00:53.547 --> 00:00:57.215
Później była kontynuowana na ulicy Rybnej, w prywatnym miejscu…

11
00:00:57.291 --> 00:01:02.108
Znaczy ona od początku też miała tam, jakby, część swojej działalności, koło archiwum i taką bazę galerii.

12
00:01:02.164 --> 00:01:08.109
Także o tym mapowaniu, czyli całej mapie Łodzi powiecie Państwo, a dr Tomasz Załuski…

13
00:01:08.180 --> 00:01:22.172
Ostatnio pod jego redakcją została wydana książka „Skuteczność sztuki”, wydana przez Muzeum Sztuki, a jednocześnie teraz pracuje nad archiwum, nad zjawiskiem Galerii Wschodniej.

14
00:01:22.172 --> 00:01:26.429
Także dziękujemy Państwu za przyjście i zapraszamy do rozmowy.

15
00:01:26.528 --> 00:01:28.296
Dziękuję, Maria, za wprowadzenie.

16
00:01:28.358 --> 00:01:33.863
Jak już Maria powiedziała naszym gościem dzisiaj jest Ewa Partum, artystka…

17
00:01:34.062 --> 00:01:39.979
Jedna z czołowych artystek polskiej neoawangardy lat 70-tych, 80-tych.

18
00:01:40.047 --> 00:01:46.005
Artystka, której, właściwie jedne z najważniejszych prac, powstawały również w Łodzi.

19
00:01:46.067 --> 00:01:58.020
Prace, które dzisiaj można zakwalifikować jako przykłady sztuki w przestrzeni publicznej, realizacje należące do nurtu sztuki performance, prace wpisujące się w nurt sztuki feministycznej.

20
00:01:58.105 --> 00:02:07.851
To tylko niektóre, właściwie, z nurtów, do których, właśnie, można zaliczyć wybrane prace z twórczości Ewy Partum.

21
00:02:07.928 --> 00:02:10.158
O nich dzisiaj porozmawiamy.

22
00:02:10.158 --> 00:02:17.677
Ja zaproponowałem taką formułę, która, właśnie, na tę łódzkość pozwoliłaby nam położyć nacisk.

23
00:02:17.678 --> 00:02:35.494
I będę prosił Panią Ewę o to, aby opowiedziała nam, zrekonstruowała pewien szerszy kontekst, pewne perypetie, właśnie, związane z tym jak, tutaj, w Łodzi było możliwe powstawanie, właśnie, takich miejsc, czy takich przestrzeni? Zarówno realnych, jak i mentalnych, jak Galeria Adres.

24
00:02:35.598 --> 00:02:44.889
I jak było możliwe, chociażby, zrobienie takiej akcji w przestrzeni publicznej jak „Legalność przestrzeni” na Placu Wolności?

25
00:02:44.976 --> 00:02:49.000
Ja bym może zaczął od takiej kwestii – jak w ogóle znalazła się Pani w Łodzi?

26
00:02:49.001 --> 00:02:55.894
Bo wiem, że Pani studiowała tutaj na Łódzkiej, wówczas jeszcze, Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w latach 60-tych.

27
00:02:55.968 --> 00:02:57.732
Skąd ten wybór Łodzi wtedy?

28
00:02:58.793 --> 00:03:14.854
No, wybór, jak wiadomo… jeżeli jest się dzieckiem, nie należy wybór do dzieci, tylko do rodziców. Ponieważ ojciec mój tutaj pracował kilkanaście lat, był naczelnikiem Wydziału Zdrowia na województwo łódzkie, więc, niestety, byliśmy zmuszeni.

29
00:03:14.934 --> 00:03:18.885
Wtedy, prawda, centralnie zarządzano gdzie i kto ma mieszkać i co robić ze sobą.

30
00:03:18.943 --> 00:03:21.930
W związku z tym przeprowadziliśmy się do Łodzi.

31
00:03:21.931 --> 00:03:22.664
Rozumiem.

32
00:03:22.664 --> 00:03:30.340
Musieliśmy nasz dom rodzinny, tak, opuścić pod Warszawą, który został rozdzielony pomiędzy inne rodziny w czasach stalinowskich, także…

33
00:03:30.419 --> 00:03:38.224
Nie wiem czy Państwo znacie tę sytuację z tego ""Doktora Żywago"" jak przyjeżdżają właściciele domu i tam jacyś inni latają po tych różnych piętrach.

34
00:03:38.239 --> 00:03:40.124
U nas też było tak podobnie.

35
00:03:40.213 --> 00:03:41.635
Rozumiem.

36
00:03:41.709 --> 00:03:55.783
Jedyny teraz jest taki promyczek, po prostu, na niebie, bo gmina Grodzisk postanowiła teraz... wydobyła ten dom jakoś i postanowiła to jako zabytek... Zapewnić to jako dostęp do zabytków, właśnie to…

37
00:03:55.788 --> 00:04:04.242
Teraz wszystko jakoś przywrócić do stanu pierwotnego i zająć się tym jako takim pomnikiem miasta Grodziska.

38
00:04:04.316 --> 00:04:13.116
Aha, rozumiem. Czyli tutaj wybór Łodzi jako miejsca, gdzie była, no, dzisiejsza Akademia, no, był podyktowany taką koniecznością zewnętrzną właściwie.

39
00:04:13.196 --> 00:04:28.262
Nie no, problem był taki, że do Akademii Sztuk Pięknych ja starałam się dostać... gdzie też i moja mama miała różne koleżanki swoje, jeszcze z okresu studiów przedwojennych. No i dowiedziała się od swojej koleżanki, że tam jest, po prostu, 30 miejsc na Wydziale Malarstwa, a 60 protekcji.

40
00:04:28.270 --> 00:04:34.578
I właściwie co druga od Cyrankiewicza, prawda, tych panów, którzy tam w KC PZPR siedzieli.

41
00:04:34.650 --> 00:04:41.207
Mówi: „słuchaj, wiesz, mogę ją wziąć do siebie na rzeźbę...boo ja tu mam taką pracownię rzeźby, więc ja powiedziałam „Nigdy w życiu. Ja tylko na malarstwo zdaję”.

42
00:04:41.276 --> 00:04:56.676
No oczywiście się tam nie dostałam, ale zostałam przyjęta na… Do Szkoły, właśnie, Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Łodzi na podstawie prac, które wydawały się tamtemu Rektorowi bardzo, już, na poziomie profesjonalnym na tyle, że mogłam zostać tam studentką.

43
00:04:56.748 --> 00:04:58.511
Aha, na tej zasadzie. Rozumiem.

44
00:04:58.591 --> 00:05:01.015
Ile Pani studiowała? Dwa lata tutaj w Łodzi?

45
00:05:01.097 --> 00:05:06.640
Ja w Łodzi byłam dwa lata, po czym przeniosłam się, oczywiście, bo Warszawa była tym moim miejscem, w którym, jakby…

46
00:05:06.733 --> 00:05:09.682
Pod Warszawą się urodziłam i byłam związana bardzo z Warszawą.

47
00:05:09.757 --> 00:05:22.836
No i udało mi się, tam się przenieść na ten Wydział Malarstwa, gdzie mi skrócono od razu rok, bo uważano, że Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych, oczywiście, nie ma tego poziomu co Akademia Sztuk Pięknych, gdzie tam byli ci kapiści itd.

48
00:05:22.931 --> 00:05:25.493
Czyli dwa lata w Łodzi przekładało się na rok?

49
00:05:25.494 --> 00:05:30.259
Ja tam tłumaczyłam im, właśnie, że szkoła łódzka ma bardzo wysoki poziom, że jest ten Strzemiński tam.

50
00:05:30.264 --> 00:05:33.381
I tłumaczyłam tam, też, i o tych Powidokach i…

51
00:05:33.458 --> 00:05:35.244
W końcu mnie nazwano Powidokiem.

52
00:05:35.318 --> 00:05:39.312
Aha. I dwa lata za jeden zaliczono?
Tak.

53
00:05:39.386 --> 00:05:40.989
Rozumiem, ok. Dobrze.

54
00:05:41.065 --> 00:05:45.472
Na początku lat 70-tych wraca Pani do Łodzi w pewnym sensie.

55
00:05:45.571 --> 00:05:51.831
Nie no, znaczy… Ja zawsze byłam związana z Łodzią, ponieważ tam mieszkali moi rodzice. No i, więc, wiadomo, że jest się tam…

56
00:05:51.920 --> 00:06:01.739
Trochę mieszkałam w tym domu pod Warszawą, który już bardzo był poważnie zrujnowany. Jakieś dwa pokoiki na górze były jeszcze, w wieżyczce, gdzie mieszkał mój kuzyn filozof. No i ja, jako ta studentka Akademii.

57
00:06:01.846 --> 00:06:05.851
On studiował filozofię, ja studiowałam w Akademii Sztuk Pięknych no i tam…

58
00:06:05.946 --> 00:06:16.669
Te jazdy, tą kolejką, prawda, kiedyś warszawsko-wiedeńską, swego czasu, prawda, a później już prawda normalną, taką podmiejską.

59
00:06:16.746 --> 00:06:25.033
No więc zawsze trzeba było dojeżdżać, wygniecionym, tam, tak i jakoś tak, na te zajęcia wcześnie rano i wracać późno wieczorem.

60
00:06:25.108 --> 00:06:34.979
Ale, tak czy inaczej, Warszawa miała dla mnie taki posmak, jakby, rodzinnego miasta w tym momencie, że tak blisko ten Grodzisk tam leżał i jakieś dzieciństwo tam spędziłam itd.

61
00:06:35.064 --> 00:06:38.259
Mimo to, nasza, właściwie, młodość, jakby, tutaj się odbywała w Łodzi.

62
00:06:38.363 --> 00:06:41.223
Bo ja zrobiłam w Łodzi maturę, prawda, chodziłam do szkoły itd.

63
00:06:41.362 --> 00:06:49.506
No i cały czas byliśmy tam z tą dzielnicą związani, tak zwanym łódzkim MDMe'm, czyli ul. Zachodnia.

64
00:06:49.586 --> 00:06:52.435
Właściwie jest to nie tak daleko od tej Manufaktury.

65
00:06:52.523 --> 00:07:05.507
Także tam, ul. Rybna, ul. Zachodnia, tam Limanowskiego. Teraz się dowiedziałam, że tam podobno kiedyś było getto, po prostu, w czasie wojny, o czym w ogóle nie wiedziałam, że na terenie getta mieszkałam całkowicie po wojnie.

66
00:07:08.715 --> 00:07:17.270
Czyli początek lat 70-tych, to jest moment, gdy, tutaj, no, na scenie, właściwie artystycznej Łodzi, zaczyna Pani jednak funkcjonować, prawda?

67
00:07:17.369 --> 00:07:19.778
Pojawia się Galeria Adres, przede wszystkim.

68
00:07:19.843 --> 00:07:23.671
Ja tutaj chciałam jeszcze wrócić, tak jakby, bo… tutaj skorygować trochę te lata, jakby…

69
00:07:23.769 --> 00:07:25.812
Tak jest zwykle podawane.

70
00:07:25.915 --> 00:07:42.898
Tak. Ja chciałam trochę lata skorygować w tym sensie, że sytuacja u mnie już od lat 60-tych się zaczęła i ja właśnie w tym okresie, kiedy, jakby, zdecydowałam się przenieść do Akademii Sztuk Pięknych – to był 1965 rok – właśnie zrobiłam tę akcję już, bo…

71
00:07:42.978 --> 00:07:52.997
Nie będąc, jakby, na żadnej uczelni, bo z jednej już się zwolniłam, do drugiej jeszcze nie byłam przyjęta, prawda, więc w Sopocie tę akcję „Obecność/Nieobecność”.

72
00:07:53.075 --> 00:07:57.790
To obrysowywanie swojego ciała na tym białym płótnie itd.
Mamy na ekranie w tej chwili.

73
00:07:57.791 --> 00:08:08.091
Sytuacja polega na tym, że ja, zawsze wyjeżdżałam, tam, do Sopotu na wakacje. No bo takie były możliwości mieszkając w Polsce i…

74
00:08:08.161 --> 00:08:11.912
Zresztą wtedy się w ogóle nie marzyło o zagranicy. To, taka była sytuacja.

75
00:08:11.975 --> 00:08:19.301
Więc… brałam zawsze jakieś ilości płótna, tam, blejtramu, farb itd.

76
00:08:19.301 --> 00:08:22.192
No i tam oczywiście, tak zwane, plenery, prawda, w czasie wakacji.

77
00:08:22.284 --> 00:08:27.363
No i okazało się, że przyjechałam do Sopotu tym razem, ale strasznie padał ciągle deszcz.

78
00:08:27.448 --> 00:08:33.237
Więc jakoś tak nie było szansy na malowanie jakichś pejzaży morskich, w związku z tym…

79
00:08:33.302 --> 00:08:39.311
Wreszcie jakieś pojawiło się słońce, więc ja wreszcie postanowiłam, właśnie, na tym płótnie się obrysować.

80
00:08:39.395 --> 00:08:42.771
I stworzyć jakąś pracę niezależnie od deszczu.

81
00:08:42.844 --> 00:08:59.029
I tak powstała ta praca „Obecność/Nieobecność”, gdzie tam była też ta sytuacja, że podnosiłam się powoli z tego obrysowania, z tej sylwetki i pozostawiając tylko jakieś akcesoria, które uczestniczyły w tej akcji.

82
00:08:59.115 --> 00:09:03.507
No i to było, jakby, nieobecność mnie w tym momencie.

83
00:09:03.623 --> 00:09:14.355
Później okazało się, że udało mi się jednak te blejtramy jakieś tam naciągnąć, z tego zrobiłam jakąś instalację, ułożyłam je dookoła, ale ciągle jeszcze były to, jakby…

84
00:09:14.490 --> 00:09:23.748
Brakowało tam jakiegoś obrazu w tym, więc samo to stało się dla mnie tym obrazem, tą instalacją tych czystych, właśnie, płócien.

85
00:09:23.899 --> 00:09:31.723
I później też kwestia… Z moją przyjaciółką, Ewą Zając, której już nie ma w Polsce dawno, więc…

86
00:09:31.895 --> 00:09:39.162
Tam ona sfotografowała mnie, mój cień, jak ja tam na tym płótnie, jakoś stoję przy tym płótnie i ten cień jest widoczny.

87
00:09:39.348 --> 00:09:43.767
I później jak jest niewidoczny żaden cień, bo jestem tak blisko, że cienia to nie daje.

88
00:09:43.933 --> 00:09:51.176
I to było te 5 takich pracek z 1965 roku, które udało się mi ocalić, mimo że negatywy nie istnieją.

89
00:09:51.345 --> 00:10:01.656
Te oryginały są amatorskiej jakości, bardzo malutkie, takie 6x9cm, ale one istnieją i są dokumentacją z tych działań w 1965 roku.

90
00:10:02.599 --> 00:10:05.466
I te oryginały znajdują się na tej wystawie.

91
00:10:05.469 --> 00:10:07.189
Na wystawie można obejrzeć właśnie te zdjęcia.

92
00:10:07.285 --> 00:10:12.290
Czyli to były te pierwsze realizacje takie, można powiedzieć, zapowiadające te późniejsze prace konceptualne w teorii.

93
00:10:12.299 --> 00:10:23.064
Tak. Po prostu ja jakoś tak, znaczy… są być może osoby, których, jakby, bardzo malarstwo frapuje. W tym sensie kolory, tam jakieś struktury itd.

94
00:10:23.133 --> 00:10:31.765
Ja, ponieważ jako już bardzo mała dziewczynka, tam, przy mojej mamie, która była rzeźbiarką, tam, siedziałam i tam coś sobie malowałam, różne rzeczy.

95
00:10:32.012 --> 00:10:38.243
Więc, jakby, miałam ten język malarski jakby za sobą, już mnie tak nie interesowało, żeby z nim pracować, jakby, dalej.

96
00:10:38.324 --> 00:11:01.520
I też dowiadywałam się, też, przy stole, z różnych rozmów o różnych, tam, sytuacjach typu Władysław Strzemiński, czy Julian Przyboś, czy jakieś takie o awangardzie jako takiej, o kimś kto zmienia w jakiś sposób świat i potrafi jakby inną stronę pokazać tej rzeczywistości.

97
00:11:01.602 --> 00:11:14.575
I szczególnie mama moja, która była strasznie kreatywną osobą i pisała dla nas sama wiersze, zawsze nam powtarzała, że nawet w jakimś małym wierszyku dla dzieci powinno zawsze się kryć na końcu jakieś odkrycie.

98
00:11:14.662 --> 00:11:21.679
Czyli, jakby, tutaj inspirowała nas do jakiejś kreatywności i przekraczania pewnych granic.

99
00:11:21.995 --> 00:11:36.011
Stąd się wzięło to, że ja, po prostu, nie pomyślałam sobie, że będę coraz lepiej malować, czy coś takiego, tylko, po prostu, starałam się wyjść jakoś w inny sposób realizacji sztuki.

100
00:11:36.012 --> 00:11:39.687
A chciałbym jeszcze poprosić, żeby powiedziała Pani o swoim dyplomie w Warszawie.

101
00:11:39.688 --> 00:11:44.161
Bo to też jest bardzo charakterystyczny dyplom, niejako malarski, natomiast bardzo specyficzny.

102
00:11:44.504 --> 00:11:57.225
No właśnie. To się jakby wiązało z tym, że bardzo byłam związana, jakby z poezją awangardową i bardzo metafory jako takie działały na mnie szalenie.

103
00:11:57.296 --> 00:11:59.308
I uważałam, że w zasadzie sztuka…

104
00:11:59.336 --> 00:12:22.043
Bo obserwując przez ileś lat na Akademii, jak ludzie tam nad tymi płótnami pracują, malują itd. i tam zielenie, szarości i tam szczególnie te różne, właśnie, pracownie takie, które szalenie, jakby, w jednej tonacji powstawały prace, które profesor, jakby, uważał za swoje myślenie.

105
00:12:22.160 --> 00:12:34.623
I tam powstały np. pracowania Eibisha, pracownia Cybisa, gdzie powstawały tam, można powiedzieć serie Eibishów, serie Cybisów itd., itd. 

106
00:12:34.702 --> 00:12:55.200
Więc ja stwierdziłam, że w zasadzie dyplom Akademii Sztuk Pięknych...i to właśnie te osoby, które najbardziej się tutaj identyfikowały z profesorem i jego sposobem, jakby, malowania, otrzymywały najlepsze oceny i zawsze te dyplomy były z wyróżnieniem itd.

107
00:12:55.291 --> 00:13:02.635
Więc pomyślałam sobie, że Akademia Sztuk Pięknych tak naprawdę to daje dyplomy za plagiaty.

108
00:13:02.696 --> 00:13:08.315
Bo uczy się kogoś dokładnie tego myślenia, które już ktoś posiada, to znaczy profesor, który…

109
00:13:08.394 --> 00:13:12.408
I plagiatując go dostaje się wyróżnienia.

110
00:13:12.465 --> 00:13:15.738
No i postanowiłam w jakiś sposób, tutaj, zadziałać.

111
00:13:15.905 --> 00:13:21.832
Jakby tutaj sytuacją, żeby to ujawnić.

112
00:13:21.894 --> 00:13:33.800
Oczywiście był to jakiś rodzaj kamuflażu, ponieważ tak dosłownie to powiedzieć byłoby, w zasadzie, niemożliwe.

113
00:13:33.829 --> 00:13:36.556
Ale poprzez pewien jakiś artystyczny trik…

114
00:13:36.638 --> 00:14:01.744
Wypożyczyłam prace Tadeusza Kantora, które… akurat była taka możliwość wtedy, że Tadeusz Kantor w Galerii Foksal sprzedawał swoje prace tam po 500 zł, ""Parapluie-emballage"" i można było z nimi zrobić, z tymi parasolami na białym tle takie, można było z nimi zrobić co się chce, uzupełnić itd., włączyć w to dzieło i tam coś parcypowac i rozwinąć i coś tam stworzyć.

115
00:14:01.813 --> 00:14:17.847
Więc ja… oczywiście jako studentka Akademii Sztuk Pięknych, no to była jeszcze dla mnie suma, trochę tak można powiedzieć, finansowo trudna, bo potrzebowało się na farby, na studia, na akademiki itd.

116
00:14:17.918 --> 00:14:30.282
No, ale wypożyczyłam od Eustachego Kossakowskiego, który…fotograficy bardzo dobrze zarabiali, więc on tam sobie kupił dwa jakieś tam po 500 zł Kantora… to co tam było, trzy odbitki więcej i miał już to, prawda, w kieszeni sprawę.

117
00:14:30.368 --> 00:14:44.489
Więc… I miał u siebie tam, w swojej pracowni fotograficznej i ponieważ tam, ja się z nim przyjaźniłam, tam u niego bywałam też, więc on mi to wypożyczył.

118
00:14:44.557 --> 00:14:56.539
Wypożyczył mi to i wypożyczył mi jakieś takie kostki, takie białe, takie, można powiedzieć white cube, takie co tam się tego… W pracowni fotograficznej zawsze się coś na tym stawia, czy się, do czegoś jest to potrzebne, ta forma.

119
00:14:56.747 --> 00:15:06.019
Więc… i tam powstała taka instalacja, po prostu, „Obszar zagospodarowany wyobraźnią”. Tam stały jako moja praca dyplomowa.

120
00:15:06.094 --> 00:15:12.583
Miały być takie dwie kostki, prawda, które tam jakoś tam na tym był jakieś napisy poetyckie.

121
00:15:12.650 --> 00:15:26.712
I te dwa obrazy Kantora, prawda, które były jeden zawinięty w biały papier, a drugi w czarny, czyli jakby powstały takie następne, wiszące dwa obiekty, które, no wtedy to się nazywało, prawda, malarstwem.

122
00:15:26.794 --> 00:15:32.261
No i ja na tym też tam swoje, jakieś, napisałam, metafory, coś itd.

123
00:15:32.333 --> 00:15:36.991
No i w zasadzie wyglądało to na jakąś plastykę, tak naprawdę.

124
00:15:37.055 --> 00:15:40.563
No więc sytuacja była taka… 

125
00:15:40.690 --> 00:15:44.004
Aha, jeszcze taki był manifest „Obszar zagospodarowany wyobraźnią”.

126
00:15:44.164 --> 00:15:48.015
Także to wszyscy, prawda, jakby, odczytali to w tej konwencji mojej pracy.

127
00:15:48.087 --> 00:15:52.820
I, po prostu, ja to przedstawiłam na dyplom, to zostało powieszone.

128
00:15:52.898 --> 00:15:59.666
No i przyszła komisja dyplomowa, to był Minister Kultury i Sztuki i tam po prostu to zostało…

129
00:15:59.721 --> 00:16:02.261
Więc zatwierdzano dyplomy, te dyplomy zostały zatwierdzone.

130
00:16:02.338 --> 00:16:05.760
No i okazało się, że ja ten dyplom dostałam.

131
00:16:06.498 --> 00:16:11.510
Więc byłam w pracowni prof. Gierowskiego, który tam wybrał „No nie no, są inne formy sztuki, prawda, trzeba tam jakoś ten...”.

132
00:16:11.580 --> 00:16:31.051
No więc… sytuacja była w zasadzie wyklarowana i jak już przeszła ta komisja, ja przyszłam z grupą przyjaciół, między innymi był tam Tadeusz Rolke, który tam miał to wtedy fotografować, no i kilka… między innymi prof. Urbanowicz tam był z Akademii, no i grono jakichś studentów.

133
00:16:31.051 --> 00:16:48.798
No i ja rozcięłam te papiery i ujawniło się, że pod tymi metaforami, pod tymi papierami znajdują się dwa obrazy Tadeusza Kantora „Parapluie-emballage"", które wiszą, po prostu, jako prace dyplomowe na wystawie Akademii Sztuk Pięknych.

134
00:16:48.868 --> 00:16:53.567
No więc ja te papiery zabrałam, te prace wisiały, Tadeusz Kantor.

135
00:16:53.641 --> 00:17:10.272
I jeszcze przedstawiając te prace i tłumacząc mój dyplom, oczywiście tam z tyłu była naklejka Galeria Foksal, Tadeusz Kantor, ale nikt nie sądził, żeby studentka tłumaczyła jakiemuś gronu profesorów, którzy tam siedzieli i zasypiali. Tam jeden konie malował, drugi tam jakieś tam…

136
00:17:10.358 --> 00:17:20.778
Więc, że ona w ogóle ma jakiś pomysł… Żeby ktoś powiedział „Niech Pani odwróci ten obraz”. W ogóle nie przyszło nikomu do głowy, ja to pokazywałam tylko z tej strony.

137
00:17:20.940 --> 00:17:22.629
Gdyby oni zajrzeli od spodu…

138
00:17:22.686 --> 00:17:27.540
To zostało zakwalifikowane, prawda, na wystawę, także one tam wisiały całkowicie oficjalnie.

139
00:17:27.542 --> 00:17:29.169
Nie to, że ja tam coś wymieniłam.

140
00:17:30.318 --> 00:17:32.498
No i zaczęła się konsternacja,

141
00:17:32.871 --> 00:17:46.614
więc asystent prof. Gierowskiego napisał „Uprzejmie proszę o natychmiastowe zdjęcie prac Tadeusza Kantora z wystawy dyplomowej”. No i podpisał się jako asystent.

142
00:17:46.674 --> 00:17:48.952
Oczywiście nie reagowałam na to.

143
00:17:49.028 --> 00:17:52.735
Minęło ileś godzin, jeszcze tam ze 2-3 godziny.

144
00:17:52.815 --> 00:18:05.096
Na klamce naszej pracowni pojawiło się „Proszę natychmiast usunąć z wystawy prace Tadeusza Kantora, jest to życzenie Profesora”.

145
00:18:07.444 --> 00:18:10.352
Ja też nie zareagowałam.

146
00:18:10.426 --> 00:18:23.318
No i następnego dnia przyszłam tam, okazało się, że w tym miejscu są dwa puste miejsca, prawda, zostały zdjęte i Tadeusz Kantor, niestety nie otrzymał dyplomu w Akademii Sztuk Pięknych.

147
00:18:23.391 --> 00:18:27.049
Został wrzucony do pracowni prac odrzuconych.

148
00:18:27.148 --> 00:18:29.500
No i zaczęła się konsternacja.

149
00:18:29.508 --> 00:18:40.003
Teraz narada, prawda, profesorów, gremium się zebrało, no i teraz było im, po prostu, troszkę głupio, że jakoś studentka tutaj sobie z nich zakpiła.

150
00:18:40.185 --> 00:18:52.328
Oni, doświadczeni pedagodzy, prawda, malarze itd., że oni, jakby, nie wpadli na pomysł, że tam się kryje jakiś podstęp, po prostu, w tych dziełach, który ma kompromitować Akademię.

151
00:18:54.351 --> 00:19:05.176
No i prof. Gierowski bardzo bronił tej sytuacji, powiedział „No, wiecie, no, jednak trzeba młodym ludziom pozwolić na jakieś eksperymenty itd., itd.”.

152
00:19:05.266 --> 00:19:13.148
No i oni chcieli mi, w zasadzie, dyplom odebrać, ale teraz by musieli zgłosić w Ministerstwie jak doszło do tego, że oni tego w ogóle nie zauważyli.

153
00:19:13.215 --> 00:19:21.976
Więc w końcu prof. Gierowski powiedział „Słuchajcie, a może lepiej jej teraz dać dyplom? Czy wiecie co ona w następnym roku na nas wymyśli?”

154
00:19:22.034 --> 00:19:23.640
[śmiech]

155
00:19:23.645 --> 00:19:26.734
No więc w końcu pozostawiono tę sprawę, że dyplom otrzymałam.

156
00:19:27.721 --> 00:19:29.452
To był 70 rok?

157
00:19:29.528 --> 00:19:32.859
Tak. Czerwiec 1970 roku.

158
00:19:32.933 --> 00:19:37.158
Jasne. Ja włączę… o właśnie.

159
00:19:37.230 --> 00:19:41.824
Na ekranie w tej chwili mamy Galerię Adres już, 71 rok.

160
00:19:41.891 --> 00:19:52.264
Chciałbym spytać jak, właśnie, doszło do, że tutaj, wróciwszy do Łodzi, wpada Pani na pomysł, żeby taką galerię założyć i jak to było możliwe, żeby ona powstała tam, gdzie powstała?

161
00:19:52.336 --> 00:19:59.127
Właśnie to też była taka dziwna historia, bo problem polegał na tym, że ja przyjechałam do Łodzi, bo…

162
00:19:59.220 --> 00:20:13.064
Myśmy z Andrzejem Partumem, znaczy, mieli jakiś taki pokoik, tam nie było łazienki, tam nie było nic. I jeszcze nam wyłączono światło, więc ja po prostu zwinęłam się i po Akademii przyjechałam do Łodzi do mojej mamy, gdzie normalnie funkcjonowała łazienka, było światło itd.

163
00:20:13.149 --> 00:20:14.760
No więc…

164
00:20:17.149 --> 00:20:21.425
Weszłam do Klubu Plastyków i zobaczyłam, jakieś takie, że tam Klub Plastyków, prawda.

165
00:20:21.486 --> 00:20:27.269
Wiadomo, że no tam, plastycy głównie pracują nad plastyką.

166
00:20:27.354 --> 00:20:30.091
[śmiech]

167
00:20:30.191 --> 00:20:35.348
Jest taka sytuacja, że coś tam projektują, coś tam produkują, coś tam, itd.

168
00:20:35.409 --> 00:20:43.211
No więc ja tam spotkałam jakichś ludzi, między innymi Zbyszka Warpechowskiego i właśnie powiedziałam „Co tu w ogóle się dzieje?”.

169
00:20:44.216 --> 00:20:55.902
Bo Kantor jeszcze do mnie mówi tak „Pani Ewo, bo Pani w Łodzi bywa. Ja mam tam takiego, właśnie, ucznia. Wie Pani, to jest właściwie malarz figuratywny, ale on jest bardzo kreatywny, taki Zbigniew Warpechowski”.

170
00:20:57.247 --> 00:21:04.447
"Ja mówię „No wie Pan co..."". No dobrze. I ja weszłam do Klubu Plastyków i mówię „Słuchajcie, który tu jest Zbigniew Warpechowski?”."

171
00:21:04.463 --> 00:21:09.735
No więc poderwał się jakiś taki człowiek, który tam… młodzieniec...

172
00:21:09.868 --> 00:21:23.205
No i ja mówiłam „No właśnie Tadeusz Kantor mówił o Panu, że Pan jakieś takie figuratywne malarstwo tam, itd.”. Zaczęłam z nim dyskutować na temat sztuki konceptualnej, że są nowe formy, że ja też na swoim dyplomie, itd., itd.

173
00:21:23.311 --> 00:21:30.751
A on, nawet Kantor mi tłumaczył, że on wtedy malował takiego konia zastanawiającego się nad kostką.

174
00:21:30.826 --> 00:21:38.047
Jakiś taki, bardzo dobry ten obraz. Przypuszczalnie teraz już bardzo dużo wart, tak myślę, bo to jest taka praca młodzieńcza jakaś…

175
00:21:39.207 --> 00:21:54.738
Więc... No i tam okazało się później, że on się bardzo zainteresował. Mówi „Nie, przecież tu można coś zrobić”. Ja mówię „Tutaj nic się nie dzieje tak jakoś… przecież ten klub, tyle miejsca…”. A tam były tylko jakieś portrety tych plastyków. Po prostu tam.

176
00:21:54.768 --> 00:22:01.537
Ja mówię ""To znaczy jak to?"
„Nie no, bo to jest tam prezes, to jest ten, to jest tamten, to jest ów itd.”.

177
00:22:01.541 --> 00:22:15.672
Ja mówię „No nie, no to można by coś z nimi zrobić, jakoś te głowy, jakoś zamalować, czy przykryć papierem… No jakieś działanie, po prostu, żeby to nie było takie, po prostu, można powiedzieć nieciekawe…”.

178
00:22:16.732 --> 00:22:29.519
No i ja powiedziałam „ No wie Pan co, można by było jakąś galerię zrobić, która by, jakoś tak, tutaj komentowała te rzeczy, coś podnosiła, coś robiła itd., itd.”.

179
00:22:29.598 --> 00:22:37.514
To był rok 70, minął jeszcze jakiś czas zanim udało się cokolwiek. Trzeba było jakieś zezwolenia, trzeba było z kimś rozmawiać, trzeba było jakoś tego…

180
00:22:37.577 --> 00:22:45.535
Poza tym trzeba było gdzieś listy mieć, gdzie z kim, do kogo, kogo informować, z kim tam rozmawiać, jakie tam sytuacje, itd.

181
00:22:45.603 --> 00:22:50.355
Ale zanim doszło do tej Galerii Adres, ja zrealizowałam pracę na Placu Wolności.

182
00:22:50.435 --> 00:22:53.241
Także to nie jest taka sytuacja, że tam…

183
00:22:54.249 --> 00:22:57.820
W międzyczasie nie powstała Galeria, tylko powstała ta akcja.

184
00:23:00.257 --> 00:23:09.576
No więc ja codziennie idąc do tego Klubu, który był taki niby nudny itd., ale tam się spotykało to środowisko, tam jakąś kawkę pili, tam jakieś koniaczki itd.

185
00:23:09.648 --> 00:23:12.514
Więc tych plastyków…

186
00:23:13.586 --> 00:23:25.031
Zawsze przychodziłam, bo to od ul. Rybnej do ul. Piotrkowskiej 86, gdzie był ten Klub, przechodziło się przez Plac Wolności.

187
00:23:25.115 --> 00:23:30.441
No i tam zauważyłam jakąś bardzo interesującą mnie sytuację.

188
00:23:30.537 --> 00:23:39.500
Mianowicie, że część Placu Wolności była zabudowana, a część tego Placu była, jakby tutaj, pozostawiona sama sobie.

189
00:23:39.566 --> 00:23:58.070
Jakby tam w ogóle nie istniało życie, nic. Tam była taka, po prostu, przerwa pomiędzy… przez bomby powstała przerwa pomiędzy dwoma budynkami, gdzie zburzone to zostało i wyrzucone. Leżały resztki jakichś gruzów, ale takie niewielkie, nawet trochę trawki rosło.

190
00:23:58.152 --> 00:24:02.331
I była to całkowicie bezinteresowna przestrzeń w centrum miasta.

191
00:24:02.411 --> 00:24:13.467
Gdzie tam… za moment był ten pomnik Kościuszki i naprzeciwko było Muzeum Etnograficzne, tam kościół jakiś itd., itd.

192
00:24:13.536 --> 00:24:29.581
Więc wszystko tam świetnie się tam komponowało i ja mówię „No ale gdyby tak na tych murach, takich dużych dać takie dwa lustra, to powstałoby złudzenie, że ten Plac Wolności jest, jak gdyby, całkowity.

193
00:24:30.007 --> 00:24:35.380
Bo wszyscy by widzieli tylko te lustra i, po prostu, ta martwa przestrzeń by ich nie dotyczyła.

194
00:24:35.450 --> 00:24:53.317
No i z kimś na ten temat rozmawiałam. Wtedy, w zasadzie, był taki bardzo popierający artystów Antoni Szram, który był konserwatorem miasta Łodzi i on tam bardzo dużo w różnych radach występował.

195
00:24:53.387 --> 00:25:03.394
I bardzo sympatyczny był do nowych inicjatyw. No i on próbował coś tam, ale okazało się, że te lustra są o wiele za drogie i nie dałoby się tego zrealizować.

196
00:25:03.474 --> 00:25:24.282
No w związku z tym… ponieważ ta przestrzeń przez cały czas jeszcze istniała, postanowiłam jeszcze innym sposobem, jakby ją zaakcentować. Więc była ona w środku miasta i w środku, po prostu, sytuacji, wtedy, politycznej, społecznej, ekonomicznej, itd. 

197
00:25:24.367 --> 00:25:29.542
I wtedy, jakby, poszukiwało się tego nowego języka sztuki.

198
00:25:29.642 --> 00:25:41.551
Chodziło o to, żeby znaleźć jakieś nowe znaczenia, nowe znaki, nowy jakby tutaj nowy język sztuki i jak miałby on wyglądać.

199
00:25:41.557 --> 00:25:43.327
Więc ja zaczęłam od tego, od…

200
00:25:43.393 --> 00:25:55.067
Trzeba było użyć jakiegoś materiału neutralnego, po prostu, coś takiego, co już istnieje, co jest niby w codzienności i poprzez jakąś sytuację urośnie, jakby, do rangi dzieła.

201
00:25:55.138 --> 00:26:11.071
W zasadzie dla mnie to już było to dzieło. Jak ja widziałam tę przestrzeń, ona już była dla mnie tym dziełem, ale ona mogła jeszcze jakoś bardziej podziałać. Gdyby coś się w niej jeszcze działo.

202
00:26:11.135 --> 00:26:42.952
Więc sytuacja, na przykład znaków, które istniały w rzeczywistości, znaków, na przykład zakazu, nakazu, znaków drogowych, które istniały, zorganizowanie jakiegoś absurdu, które by tę przestrzeń wykluczyły w ogóle, że ona jedna stałaby się jakąś absurdalną przestrzenią, zaprzeczającą sama sobie, zablokowaną po prostu tymi wszystkimi rozkazami, nakazami.

203
00:26:42.939 --> 00:26:49.289
I wtedy powstała ta koncepcja tej „Legalności Przestrzeni”.

204
00:26:49.370 --> 00:26:53.293
No i problem był taki, że trzeba było jakby…

205
00:26:53.294 --> 00:27:01.328
Niektóre znaki trzeba było namalować, a inne trzeba było wypożyczyć, no bo istniały całkowicie konkretne znaki drogowe.

206
00:27:01.433 --> 00:27:03.705
No więc teraz…

207
00:27:03.778 --> 00:27:15.613
Aha, jeszcze była taka sytuacja, że ja akurat wtedy, byłam tą studentką w Akademii Sztuk Pięknych, jeszcze to działało, że jak ktoś jest z Warszawy, a jak ktoś jest z Łodzi to działało, że „A, tutaj taka młoda artystka prawda z Warszawy”.

208
00:27:15.685 --> 00:27:27.714
Miałam taką recenzję dobrą gdzieś tam, w jakimś tam Tygodniku Powszechnym, ale to już nie było takie istotne, że ja tam w Galerii Współczesnej coś, jakaś nowa nadzieja, to, tamto…

209
00:27:27.802 --> 00:27:28.946
No więc…

210
00:27:31.168 --> 00:27:35.753
Do jakichś ludzi tam podeszłam, którzy tam coś decydują no i czy oni w ogóle coś…

211
00:27:35.832 --> 00:27:38.453
No i BWA, bo BWA mogło by coś takiego zrobić.

212
00:27:38.456 --> 00:27:41.281
No bo Biuro Wystaw Artystycznych jest od tego, żeby robić wystawy. 

213
00:27:41.281 --> 00:27:44.931
No i jak są młodzi artyści po Akademii, no to gdzieś muszą te wystawy robić.

214
00:27:44.994 --> 00:27:48.761
No i tym bardziej, że nie zajmuję nikomu miejsca, bo ta wystawa będzie na ulicy.

215
00:27:48.762 --> 00:27:53.995
No więc...i tak, nie kosztuje ich nic, bo ja swoje pieniądze wydaję na to, oni tylko pozwalają mi.

216
00:27:53.997 --> 00:27:58.676
No więc, bo trzeba było pod jakimś tam, pieczątkę mieć, bo inaczej…

217
00:27:58.736 --> 00:28:18.640
No i ja właśnie, kolega też Warpechowski ze mną, poszliśmy do tego, wtedy dyrektora Biura Wystaw Artystycznych. Znaczy on był chyba zastępcą, bo ten pan Kepler był chyba dyrektorem. A tam siedział taki starszy pan no i ja mu to przedstawiłam.

218
00:28:18.655 --> 00:28:30.671
Trochę działało… Ja wtedy miałam długie blond włosy, wchodziłam z magnetofonem, coś tam opowiadałam, „Wie Pan, sztuka, teraz takie nowe drogi sztuki, teraz my, młodzi artyści itd.”.

219
00:28:30.746 --> 00:28:34.291
No więc nikt nie chciał, jakby tutaj, sprawy odcinać…

220
00:28:35.881 --> 00:28:46.537
On mówi „Wie Pani co, no dobrze…”. I od razu jakieś tam pisemko, wypożyczenie znaków drogowych, do urzędu takiego miasta, który posiada te znaki.

221
00:28:46.598 --> 00:28:52.235
No i ten starszy pan tak się zapatrzył co ja tam do niego mówię no i podpisał to.

222
00:28:52.305 --> 00:29:11.224
Więc Warpechowski złapał to od razu, prawda, i już wyszliśmy na schody, a ten starszy pan tak się zastanowił, bo tam był też spis tych znaków: zabrania się tego, śmego i owego, i to instalacja powstaje, do tego są znaki o które prosimy o wypożyczenie, które brakują nam, i tak powiedział:

223
00:29:11.290 --> 00:29:18.726
„Drodzy Państwo, oddajcie, oddajcie to! Co będzie z moją emeryturą? Wróć!”.

224
00:29:18.733 --> 00:29:28.776
A my w nogi, po prostu, ul. Piotrkowską i szybko spłynęliśmy z tym pisemkiem i już tego samego dnia te znaki wypożyczyliśmy.

225
00:29:28.850 --> 00:29:40.266
Podobno ten pan miał trochę przykrości. Czy go wyrzucono, dokładnie tego nie wiem, ale jakieś tam nieprzyjemności z tego powodu miał.

226
00:29:40.356 --> 00:29:59.925
No także, te znaki zostały wypożyczone, resztę po nocach się malowało, „zabrania się, zabrania, zabrania się pozwalać”. Był też jakiś taki chałturnik, który tam wypożyczył te płyty, bo później jak się zamalowało, to mógł tę chałturę dalej wykonać. No więc wypożyczył te płyty, i ten…

227
00:30:00.017 --> 00:30:02.711
Po prostu udało się to zrealizować.

228
00:30:03.044 --> 00:30:13.331
No i 21 kwietnia 1971 roku udało się, tę sytuację, otworzyć na Placu Wolności.

229
00:30:13.399 --> 00:30:20.217
Jeszcze mnie się udało wydrukować takie zaproszenie, które było zaginane tak…

230
00:30:21.521 --> 00:30:24.002
„Legalność przestrzeni” Ewa Partum.

231
00:30:24.085 --> 00:30:25.654
Na ekranie mamy akurat.

232
00:30:25.667 --> 00:30:31.722
Plac Wolności, to były takie… Jak to się nazywa taki ten?
Piekło – niebo.

233
00:30:31.723 --> 00:30:33.249
O, piekło – niebo, coś takiego.

234
00:30:33.327 --> 00:30:47.649
No i plakat jeszcze udało mi się wydrukować, ponieważ mając zezwolenie Biura Wystaw Artystycznych, oczywiście, była szansa, żeby ten plakacik „Legalność przestrzeni”, który jest na wystawie właśnie tutaj w Muzeum Sztuki w Łodzi.

235
00:30:47.650 --> 00:30:49.208
Jeden z nielicznych już pozostałych.

236
00:30:49.434 --> 00:31:00.321
No, chciałam powiedzieć, że istnieje taki problem, że niektórzy artyści podają, że byli wielkimi działaczami lat 70-tych, czy tam nawet jeszcze swoje daty przesuwają.

237
00:31:00.400 --> 00:31:11.238
Jak chodzi o mnie, ja takiej szansy nie mam, bo ja zawsze publicznie występowałam i te moje daty, niestety, nie mogę przesunąć, ponieważ to było wszystkim wiadome, kiedy był Plac Wolności.

238
00:31:11.311 --> 00:31:13.641
To było, po prostu, w centrum miasta. 

239
00:31:13.725 --> 00:31:22.753
Nie mogę powiedzieć, że to było w roku 67, prawda, bo ktoś, kto ma slajdy w szufladzie, jakieś tam, nie to już było wtedy…

240
00:31:22.816 --> 00:31:28.295
Natomiast u mnie, niestety, wszystko musi być tak, jak to było wiadome.

241
00:31:28.364 --> 00:31:30.475
Także możecie Państwo całkowicie mi ufać.

242
00:31:30.552 --> 00:31:47.813
Powstał też katalog z tego wydarzenia i również telewizja nakręciła mały filmik, gdzie ja tam się wypowiadam, później właśnie, o Galerii Adres, bo to przy okazji przyszli do Galerii Adres i mając ten materiał, złożyli dwa materiały prawda jednocześnie.

243
00:31:47.887 --> 00:31:49.735
Możemy włączyć.
Tak, bardzo proszę.

244
00:32:06.988 --> 00:32:18.356
A jeszcze spytam od razu. Na zdjęciach z Placu Wolności widać, że dosyć dużo osób jest, z jakimi reakcjami się Pani spotkała?

245
00:32:18.357 --> 00:32:19.245
No więc problem był taki, że tak…

246
00:32:19.246 --> 00:32:29.227
Po pierwsze już budując, prawda...to...tam na Placu Wolności, bo to tam jakieś ze dwa dni trwało, zauważyliśmy, że ludzie się tym bardzo interesują.

247
00:32:29.327 --> 00:32:40.685
To w końcu było centrum miasta, gdzie w niektórych godzinach całe tłumy przechodziły nawet, więc niektórzy nawet reagowali w ten sposób, jakby to rzeczywiście ich dotyczyło całkowicie.

248
00:32:40.685 --> 00:32:45.625
Bo wszyscy byli w komunie przyzwyczajeni do zakazów i, że tak właściwie nic nie wolno.

249
00:32:45.706 --> 00:32:58.022
No więc tam przechodziło dwóch takich młodzieńców, którzy palili papierosa, no i spojrzeli tam na tę tabliczkę, myśmy wbijali „Palenie wzbronione” i mówi „Stary, zobacz, wzbronione, zgaś papierosa!”.

250
00:32:58.124 --> 00:33:00.032
[śmiech]

251
00:33:00.179 --> 00:33:02.270
Także to włączanie się jakby tutaj...

252
00:33:04.429 --> 00:33:05.404
Włączymy materiał.

253
00:33:23.718 --> 00:33:52.115
[fragment nagrania]
„Aktualne działania artystyczne są niepodatne na swą prezentację. One istnieją poza odbiorem i poza instytucjami stworzonymi dla ich eksponowania. Są to sytuacje, zdarzenia, fakty artystyczne, one dzieją się poza galeriami, poza muzeum. Mogą to być listy, przesyłki, druki, luźne oświadczenia słowne, dokumentacja, nie zawsze jednak pozwala to ominąć instytucje.

254
00:33:52.115 --> 00:34:34.821
Dlatego też w swojej działalności artystycznej, postanowiłam zastosować metody działania instytucji, jaką jest galeria sztuki i włączyć ją do swoich akcji. Tak powstała koncepcja Galerii Adres. Do artystów i innych galerii została rozesłana oferta następującej treści: „Galeria Adres, Łódź, ul. Piotrkowska 86 istnieje jako miejsce, sytuacja, okazja, oferta dla informacji, propozycji, dokumentacji, spekulacji, prowokacji, ekspozycji. Każdej formy obecności sztuki i motywów jej nie ujawniania”.

255
00:34:34.888 --> 00:35:10.475
Dotychczasowa działalność Galerii to prowadzenie korespondencji oraz fakty artystyczne zaistniałe w Galerii. Takimi faktami na przykład są wystawy: ekspozycja jednej pracy trzech autorów Włodzimierz Borowski, Jan Świdziński i Krzysztof Wodiczko. Pewnego dnia, z najmniejszej odległości sfotografowali się nawzajem, kilkakrotnie powtarzające tę czynność ze stopniowym zwiększaniem między sobą odległości, aż do całkowitego wtopienia się w otoczenie. Dokumentacja tej sytuacji została wystawiona w Galerii.

256
00:35:10.475 --> 00:35:40.562
Będąc autorami jednej sytuacji stali się oni nie powodem, a polem działania artystycznego. Zaistniał też problem autorstwa, każdy z nich opatrzył to własnym komentarzem. Dokument ten został wystawiony w Galerii Adres. Andrzej Dłużniewski przedstawił skok z 10-metrowej wieży pływackiej. Została wystawiona fotografia wieży i tekst, warianty skoku, najzupełniej abstrakcyjne i w sferze imaginacji. 

257
00:35:40.579 --> 00:36:14.749
Aktualnie w Galerii trwa ekspozycja „Nic” Zbigniewa Warpechowskiego. Galeria utrzymuje stały kontakt z jednym z najwybitniejszym z polskich krytyków i teoretyków sztuki z Poznania, Andrzejem Kostołowskim, autorem „Tez o sztuce”. Pierwszą wystawą w Galerii była zrealizowana przeze mnie „Wieża Eiffla”. Zostało wystawione 306 metrów sznurka, co stanowi wysokość Wieży Eiffla.

258
00:36:14.755 --> 00:36:42.481
"Była to obecność popularnego przedmiotu w galerii sztuki w jego najczystszej formie. ""Wieża Eiffla. Obecność wysokości"". Właściwa jednak działalność Galerii odbywa się w sferze korespondencji i utrzymywaniu kontaktów z artystami niekomercyjnymi z innych krajów. W jednym z pism londyńskich Galeria została skomentowana jako najmniejsza galeria świata.”
[koniec fragmentu]

259
00:36:47.043 --> 00:36:54.304
Czyli... W kwietniu jest ta akcja na Placu Wolności, „Legalność przestrzeni”, a Galeria Adres kiedy zaczyna istnieć?

260
00:36:54.307 --> 00:37:06.761
Galeria Adres, w zasadzie jest już… W 1970 roku się już o tym myślało, w 1971 ja wydrukowałam tę całą ulotkę, a w kwietniu 1972 roku, właśnie pierwsza wystawa „Wieży Eiffla” była w Galerii Adres.

261
00:37:06.762 --> 00:37:16.647
Bo tutaj trzeba było zdobyć, jakby, akceptację Związku Polskich Artystów Plastyków i również pani, która tam prowadziła bar w tym Klubie.

262
00:37:16.758 --> 00:37:21.328
Która wreszcie powiedziała „No dobrze już to róbcie co chcecie, ja już tam…”.

263
00:37:21.334 --> 00:37:22.714
[śmiech]

264
00:37:22.811 --> 00:37:25.025
Zarówno akceptacja jej, jak i szefa?

265
00:37:25.033 --> 00:37:28.581
Tak, bo ona uważała, że może więcej ludzi przyjdzie, to więcej zarobi, ta pani Danusia.

266
00:37:29.697 --> 00:37:39.638
Także… Ja chciałam powiedzieć… Pan tutaj tak zaznaczył, że chodzi o to środowisko łódzkie itd.

267
00:37:39.707 --> 00:37:56.123
No nam nie chodziło o środowisko łódzkie, nam chodziło o to, żeby za pomocą mail artu można było pokonać, po prostu, sytuację lokalną, sytuację, że jesteśmy tu i skontaktować się z całym światem.

268
00:37:56.213 --> 00:38:08.730
Dlatego środowisko łódzkie, niekoniecznie, tu też byli artyści z Warszawy prawda, z Łodzi, czy z Poznania – Andrzej Kosołowski – czy też inni, którzy wysyłali swoje prace i propozycję.

269
00:38:08.993 --> 00:38:26.050
Chodziło o to, żeby pokazać, że w Polsce dzieją się bardzo istotne rzeczy i, że, jak to się mówi, dorównujemy zachodowi. Myśmy nie mieli wtedy możliwości wyjechać i pokazywać się na zachodzie, więc ja zawsze byłam zdania, że niech przyjadą do nas, to zobaczą.

270
00:38:26.057 --> 00:38:28.027
Wyślemy do nich, niech się zainteresują.

271
00:38:28.027 --> 00:38:32.438
I takie też były różnego typu korespondencje, które otrzymywaliśmy, że…

272
00:38:32.507 --> 00:38:43.087
Na przykład propozycje „Szanowni Panowie, czy Szanowna Pani, czy Szanowna Pani Partum, bardzo bym chciał mieć wystawę w Pani Centrum Sztuki”.

273
00:38:43.177 --> 00:38:44.518
[śmiech]

274
00:38:44.595 --> 00:38:46.945
Czyli takie wrażenie sprawiała?
No tak, ponieważ...

275
00:38:46.946 --> 00:38:55.432
Ja tam miałam bardzo ciekawą rozmowę z dyrektorem ówczesnej drukarni, która w Łodzi istniała.

276
00:38:55.443 --> 00:39:05.569
Były to jakieś takie… w zasadzie eksperymentalna drukarnia graficzna Związku Polskich Artystów Plastyków.

277
00:39:05.640 --> 00:39:08.697
Więc ja tam poszłam. To był bardzo miły, kulturalny pan i na wysokim poziomie.

278
00:39:08.778 --> 00:39:20.705
Ja mówię „Panie dyrektorze, chciałabym zapytać, bo tutaj są jakieś eksperymenty itd., eksperymentalna drukarnia ZPAP, jakie tu eksperymenty graficzne są prowadzone tutaj w tej drukarni?”.

279
00:39:20.794 --> 00:39:32.045
Bo jak tam wpadłam, to tam były tego typu jakaś produkcja taka, na przykład nalepki „Tęp muchy” i takie różne, które się drukuje, które są potrzebne do czegoś w ich zleceniach.

280
00:39:32.139 --> 00:39:35.057
No więc on powiedział „Wie Pani, tak w zasadzie to...”.

281
00:39:35.121 --> 00:39:59.307
Ja mówię „No dobrze, ale ja tu jestem członkiem ZPAP no i mam taką propozycję jakichś eksperymentów. Może byście młodej sztuce… Bo wie Pan, teraz są inne formy sztuki jakieś nowe. I ten eksperyment drukarski bardzo tutaj jest na miejscu i odegrałby bardzo ważną rolę, więc przyłożylibyście się jakoś do rozwoju sztuki poprzez tę drukarnię”.

282
00:39:59.314 --> 00:40:05.734
No i on powiedział „Wie Pani co? Bardzo dobrze, niech Pani tylko zdobędzie papier, my będziemy jakoś działać”.

283
00:40:05.818 --> 00:40:11.958
Więc oczywiście udało mi się tam jakieś papiery kredowe, takie, inne, bo tu mi ktoś coś podarował, tutaj gdzieś była możliwość.

284
00:40:12.019 --> 00:40:18.091
Na przykład jak się na kredowym papierze pokazywały tylko katalogi, no to ktoś myślał, że to jest jakieś takie Centrum Sztuki.

285
00:40:19.183 --> 00:40:37.781
Niestety problem polegał na tym, że to było tylko w języku polskim i francuskim, bo my, Polacy, w tamtym czasie nigdy nie sądziliśmy, że cokolwiek innego poza Paryżem może być dla Polaka istotne. Że i sztuka i cały no prawda intelektualny świat, to jest Paryż.

286
00:40:37.863 --> 00:40:43.203
No ten Nowy York był taki jeszcze troszeczkę, można powiedzieć, niepopularny.

287
00:40:43.273 --> 00:40:48.773
Londyn to było coś takiego odległego, bo ci Anglicy tam sami dla siebie.

288
00:40:48.833 --> 00:40:52.082
No a Paryż to zawsze było coś takiego, co…

289
00:40:52.152 --> 00:41:00.518
Wszyscy malarze wyjeżdżali do Paryża. Wiedzieliśmy, że ten Paryż to jest ta po prostu mekka sztuki i stamtąd wszystko pochodziło.

290
00:41:00.603 --> 00:41:08.450
No dlatego jest ta słabość naszych katalogów, że była tylko, właśnie, po polsku i po francusku.

291
00:41:08.514 --> 00:41:18.925
Te kontakty, powiedzmy, z Wielką Brytanią czy z Holandią, czy z Stanami Zjednoczonymi, one zaczęły się, oczywiście, w drugiej połowie lat 70-tych coraz mocniej rozwijać.

292
00:41:18.928 --> 00:41:28.360
Nie no, to było od początku, tylko… bo ja miałam w zespole swoim tutaj zaprzyjaźnionych z Galerią Adres pracowników, którzy na przykład byli…

293
00:41:29.337 --> 00:41:39.706
To był profesor języka angielskiego Marek Krzyski, wykładał w gimnazjum z językiem wykładowym angielskim, więc on każdy jakiś tam list mógł przetłumaczyć, w moim imieniu tam odpowiadał.

294
00:41:39.706 --> 00:41:43.208
Później przeszliśmy trochę na język angielski, żeby bardziej się ze światem skontaktować.

295
00:41:43.274 --> 00:42:02.796
Szczególnie w 73 roku dostaliśmy paczkę książek z Nowego Yorku - Something else - Press Wydawnictwo. Dick Higgins wysłał nam wszystkie możliwe wydane przez nich książki, które w tej chwili też są warte jakieś niesamowite sumy i wszyscy by chcieli je posiadać.

296
00:42:02.796 --> 00:42:14.072
No i to dotarło do Galerii Adres, mieliśmy ""Antologię poezji konkretnej"", mieliśmy wydawnictwa wszystkich artystów, "Something Else"...Press wszystko to wydawało.

297
00:42:14.072 --> 00:42:24.415
Wielu konceptualistów, Vostella, Higginsa, no i wszystkich innych, którzy wtedy, Kaprow, wszystkich którzy działali wtedy jako awangarda.

298
00:42:24.499 --> 00:42:31.247
Również kontakty z Europą środkowo-wschodnią, tutaj z innymi krajami, widać było na wystawie listy.
Tak, oczywiście. Moim celem było jakby… 

299
00:42:31.254 --> 00:43:04.514
Żyjąc w kraju, można powiedzieć, tak zwanym socjalistycznym, wiedziałam, że inne socjalistyczne kraje jakby są troszeczkę tutaj w innej pozycji, niż ci, którzy mają otwartą sytuację i nawiązywałam kontakt z Czechosłowacją, Węgry, Jugosławia i bardzo ciekawe materiały miałam tej grupy OHO, czy tam z Budapesztu, tak jak ten Endre Tot, który tam miał swoją wystawę później w Galerii Adres.

300
00:43:04.522 --> 00:43:12.168
Czy Jiří Valoch z Czechosłowacji, no i wielu, wielu innych bardzo istotnych artystów.

301
00:43:12.238 --> 00:43:19.910
Może tutaj, żebyśmy uzmysłowili słuchaczom, tym którzy nie wiedzą, jak Galeria wyglądała, gdzie funkcjonowała.

302
00:43:19.977 --> 00:43:24.142
Tak, to było właściwie 4 metry kwadratowe pod schodami.

303
00:43:24.212 --> 00:43:26.699
To jest współczesne sytuacja.

304
00:43:26.700 --> 00:43:37.580
W tej chwili to już jest zapakowane przez właścicieli czy tam użytkowników, ale wtedy Galeria, oczywiście, była na czarno pomalowana czy tam na biało, w zależności od wystawy.

305
00:43:37.661 --> 00:43:45.500
I oczywiście na „Wieży Eiffla” widać jak to wygląda, prawda. To jest stan obecny czyli tak zwana ruina.

306
00:43:45.507 --> 00:43:48.723
To znaczy z 2009 roku, w tej chwili być może trochę…

307
00:43:48.811 --> 00:43:49.656
No, nie wiemy.

308
00:43:49.724 --> 00:43:52.172
Albo gorzej, albo lepiej to wygląda, nie wiadomo.

309
00:43:52.262 --> 00:43:59.114
Wspomniała Pani, że taka część, gdzie archiwum się mieściło, to właściwie w mieszkaniu.

310
00:43:59.115 --> 00:44:05.000
Znaczy jak wyglądała Galeria Adres można zobaczyć na fotografiach, które są w tych gablotach tam.

311
00:44:05.122 --> 00:44:09.854
Na przykład jak wyglądała wystawa „Wieża Eiffla” i tam jest ta dokumentacja.
Nie mam tego slajdu.

312
00:44:09.924 --> 00:44:13.268
Ale jest to w tych gablotach tam w Muzeum.

313
00:44:13.333 --> 00:44:19.455
Tu jest też z 2009 roku, ale to jest wnętrze lokalu.
To wnętrze lokalu.

314
00:44:19.582 --> 00:44:26.206
Nie no, więc tam była taka sytuacja, że tam najpierw była taka jakby płyta.

315
00:44:26.278 --> 00:44:35.374
Na tej płycie myśmy codziennie wywieszali korespondencję, która przychodziła z całego świata, projekty artystów, którzy chcieli, proponowali, żeby to czy tamto zrealizować.

316
00:44:35.457 --> 00:44:43.806
Albo wysyłali swoją dokumentację, a natomiast w tych 4 metrach kwadratowych była jakaś wystawa zawsze.

317
00:44:43.999 --> 00:44:46.582
Ile Galeria tam funkcjonowała?

318
00:44:46.662 --> 00:44:58.790
Znaczy Galeria może funkcjonowała do roku 77 tak naprawdę, czy nawet jeszcze dłużej, w 78 miał też jeszcze Warpechwski taką wystawę...

319
00:44:58.861 --> 00:45:14.894
I sprawa jakby tutaj się zakończyła w marcu 73 roku, kiedy Związek Polskich Artystów Plastyków zaczął strasznie, jakby tutaj, próbować Galerię wyrzucić.

320
00:45:14.956 --> 00:45:21.005
Powstało to w jakiś… znaczy tak czy inaczej nie podobały im się te kontakty z zachodem, tam jakieś inne rzeczy.

321
00:45:21.064 --> 00:45:26.773
Jedni przez zazdrość, drudzy przez niezrozumienie, trzeci z kolei, żeby w ogóle coś zrobić przeciwko.

322
00:45:26.850 --> 00:45:33.035
No i była taka sytuacja, że był wykład Andrzeja Kostołowskiego „Tezy o sztuce”.

323
00:45:33.098 --> 00:45:43.551
No i przyszło trochę pijanych plastyków, kompletnie nie rozumieli o co temu człowiekowi chodzi, co on tam chce powiedzieć o sztuce konceptualnej, o tym, o tamtym, co to ma być w ogóle.

324
00:45:43.623 --> 00:45:52.389
Jakiś pijany taki plastyk, który w ogóle sobie nie zdawał sprawy co robi, wstał, poszedł i pstryknął go w ucho w czasie wykładu.

325
00:45:52.469 --> 00:46:08.656
No i to powstało jakby tutaj…Prezes Garboliński powiedział, że tutaj koledzy plastycy, malarze, protestują przeciwko działalności Galerii Adres i nie wytrzymują po prostu już tego, dlatego ta Galeria… atało się to pretekstem.

326
00:46:08.768 --> 00:46:21.210
Później ten właśnie kolega się tłumaczył, że on w ogóle nie wiedział, że on wywoła taką sytuację, że to nie było jego celem, on po prostu był pijany i tam chciał jakoś coś zadziałać, po prostu. Jak to pijany człowiek.

327
00:46:21.211 --> 00:46:24.292
Powiedział, że tak mu przykro, czy tam coś…

328
00:46:24.347 --> 00:46:40.228
No, sądzę, że nie kłamał, ale to, jakby, stało się pretekstem do napisania do mnie pisma, że z dniem tym a tym, Związek Polskich Artystów Plastyków, ten oddział w Łodzi, zamyka Galerię Adres.

329
00:46:40.286 --> 00:46:42.521
No więc ja jeszcze protestowałam.

330
00:46:42.612 --> 00:46:48.953
Wtedy była taka dosyć dobra sytuacja, w sensie takim, że znało się te struktury, które funkcjonowały.

331
00:46:48.961 --> 00:46:51.838
I teraz tak, ZPAP…

332
00:46:51.838 --> 00:47:05.024
I sytuacja jest taka, że tu są młodzi artyści, tu jest sztuka i ja poszłam po prostu na nich na skargę do PZPR, do Wydziału Propagandy. 

333
00:47:05.088 --> 00:47:06.980
I powiedziałam „Towarzysze…”.

334
00:47:07.058 --> 00:47:30.603
I tak, z jednej strony miałam takiego mojego tłumacza z francuskiego, z Maroka. Ja mówię „To jest towarzysz właśnie z północnej Afryki, z Maroka, towarzysz komunista, to jest mój tłumacz, profesor tutaj prawda angielskiego, my działamy dla sztuki tutaj, chcemy, prawda, tutaj… wiecie, że jednostki muszą się rozwijać, prawda, intelektualnie, prawda, nie samym chlebem człowiek żyje.

335
00:47:30.669 --> 00:47:42.695
Więc tutaj ZPAP, wiecie jacy oni są materialiści, po prostu mamy sztukę niematerialistyczną, idealistyczną, nie ma rynku na taką sztukę.

336
00:47:42.769 --> 00:47:47.307
I teraz słuchajcie, towarzysze, oni po prostu nie mogą tego wytrzymać i zamykają naszą Galerię.

337
00:47:47.373 --> 00:48:05.258
Więc ta właśnie… tam była taka młoda babka, a ja jeszcze miałam wtedy małe dziecko… i ona się postarała o to, żebyśmy dostali jakieś pieniądze i żebyśmy zrobili następną wystawę.

338
00:48:05.446 --> 00:48:07.385
I tę następną wystawę, była to Endre Tota.

339
00:48:07.463 --> 00:48:21.420
Ona mówi „Myśmy tutaj zaprosili, prawda, z socjalistycznych krajów kolegów, prawda, artystów, którzy pracują nad nową sztuką, niekapitalistyczną, niematerialną, prawda. I teraz tutaj ZPAP chce nam po prostu tę sprawę ukrócić.

340
00:48:21.492 --> 00:48:24.498
No więc bardzo to wszystko tego…

341
00:48:24.561 --> 00:48:29.897
I ona, po prostu, jakiś uruchomiła, po prostu, sytuację, że dostaliśmy pieniądze.

342
00:48:29.952 --> 00:48:37.134
Już nie mogliśmy tam w tej piwnicy tego zrobić, no ale Galeria, teraz była ul. Rybna 7d. Niedaleko na ul. Zachodniej był klub dla cudzoziemców.

343
00:48:37.134 --> 00:48:48.737
No i w tym Klubie dla cudzoziemców udało nam się zrobić wystawę Endre Tota, znaczy zapłacić za jego tam zaproszenie, przejazd itd.

344
00:48:48.805 --> 00:48:52.674
To było dosyć skomplikowane, bo tam… jakaś granica węgierska była zamknięta, coś tam.

345
00:48:52.741 --> 00:49:02.359
I jeszcze taksówką go odebraliśmy z dworca i triumfalnie wydrukowaliśmy plakat i wszystko tam, zaproszenie, katalog itd.

346
00:49:02.352 --> 00:49:14.631
Więc ci prezesi tego po prostu… jak zobaczyli te plakaty i to wszystko, no więc, ścięło ich, po prostu tutaj, można powiedzieć, że jak można tak lekceważyć sobie tę sytuację.

347
00:49:14.906 --> 00:49:26.885
Napisali, że z dniem tym i tym prosimy oddać klucze, ponieważ ZPAP chce to wykorzystać na swoje cele, tej piwniczki tam.

348
00:49:26.977 --> 00:49:35.939
No więc do tej pory tam, jak widzicie Państwo, nie wykorzystał, bo tam, nie wiem, co chcieli trzymać, jakieś szczotki, czy coś, prawda.

349
00:49:36.016 --> 00:49:38.033
[śmiech]

350
00:49:38.102 --> 00:49:42.729
No więc sytuacja się tak odbyła, a my zaczęliśmy działać pod różnymi adresami, po prostu.

351
00:49:42.800 --> 00:49:59.136
Adres właśnie ul. Zachodnia, tam był klub dla cudzoziemców, więc tam nawet w gazecie, Dzienniku Łódzkim, pojawiła się sytuacja taka, że Endre Tot z tą pracą swoją jest na tle takich ciemnych ludzi z Afryki, prawda, i to było w Łodzi.

352
00:49:59.214 --> 00:50:04.545
Więc nikt by nie przypuszczał, że my mamy takie kontakty międzynarodowe.

353
00:50:04.630 --> 00:50:11.556
No i oczywiście nikt nie był rasistą itd., więc ta cała sytuacja, bo tu był…

354
00:50:11.627 --> 00:50:26.352
Tutaj w Łodzi było tak zwane studium językowe dla cudzoziemców, którzy uczyli się w Polsce języka polskiego, po to, żeby podjąć studia na uniwersytetach w Polsce.

355
00:50:26.420 --> 00:50:42.616
I to studium było w Łodzi i bardzo często można było korzystać nawet z nich jako z tłumaczy, czy jakieś takie były sytuacje, zaprzyjaźnione, że oni tam nam wykonywali telefony, w takim czy innym języku, jak był problem z jakimś artystą.

356
00:50:42.685 --> 00:50:54.829
Także sytuacja Galerii Adres zaczęła działać pod innymi adresami, ale im częściej zmieniały się adresy, tym więcej się produkowało plakatów.

357
00:50:54.903 --> 00:51:07.856
I tak już na wystawę Morrisa Roberta wydrukowaliśmy plakaty w dwóch miejscach, raz na ul. Jaracza, raz w Klubie MPIK na ul. Narutowicza.

358
00:51:07.856 --> 00:51:28.361
No więc oszołomieni Ci prezesi, prawda, tych związków ZPAP, to był ten tam Garboliński, później była taka, przypuszczalnie nie rozumiejąca niczego, jakaś pani Korbikowa, która podpisała, że prosimy tam o zlikwidowanie Galerii, jakiś Jankowski… 

359
00:51:28.450 --> 00:51:34.875
Więc zdumieni co jakiś czas odkrywali, że Galeria Adres żyje.

360
00:51:34.936 --> 00:51:39.731
Na wystawie są, bodajże, cztery pisma z kolejnych miesięcy z 73 roku.
Tak, oczywiście.

361
00:51:39.840 --> 00:51:47.656
Tam były różne. Mało tego, ja jeszcze postanowiłam jakoś, bo my byliśmy bardzo czynni, zaatakować Wydział Kultury.

362
00:51:47.732 --> 00:51:50.240
No więc Wydział Kultury, bo to jest Wydział Kultury, no więc...

363
00:51:50.246 --> 00:51:55.946
Więc Wydział Kultury, napisaliśmy tam pismo, że prosimy tam tego o poparcie Galerii Adres itd.

364
00:51:56.018 --> 00:52:10.552
Więc Wydział Kultury nam odpisał tak: „My popieramy wszelkie galerie autorskie, ale po doświadczeniach z Galerią Adres niestety nie widzimy możliwości popierania tego rodzaju działalności”.

365
00:52:12.185 --> 00:52:22.311
Byli zaskakiwani... nawet z Ministerstwa też kiedyś dostaliśmy pismo, że nie zgłaszamy im wystaw z Niemiec Zachodnich na przykład.

366
00:52:22.968 --> 00:52:34.056
No bo jakiś artysta wysłał nam jakieś tam pisemka, jakieś tego mieliśmy. Jednocześnie tam był Klaus Groh, Tim Uliks itd., itd.

367
00:52:34.056 --> 00:52:39.201
Więc z tego, że jak można było bez zezwolenia Ministerstwa, bez kontroli Ministerstwa zrobić jakąś wystawę.

368
00:52:39.276 --> 00:52:42.774
To była korespondencja wieszana na tablicy?
Tak.

369
00:52:43.062 --> 00:52:57.857
A druga sprawa też myśmy zrobili taką już… jak oni tam chcieli nas zamknąć, to ja jeszcze wywiesiłam ostatnie jakieś takie tam prace tych artystów, którzy nam coś wysyłali i zrobiłam właśnie Jochena Gertz'a, który mieszkał wtedy w Paryżu.

370
00:52:57.957 --> 00:53:04.572
Myśmy nawet nie bardzo wiedzieli, że on jest Niemcem, bo to była jakaś taka początkowa… dla nas on był Francuzem, bo po francusku korespondowaliśmy.

371
00:53:04.572 --> 00:53:09.759
Był Tim Uliks, no i Klaus Groh.

372
00:53:09.835 --> 00:53:17.782
I sytuacja była taka, że wtedy nam wytknięto, Ministerstwo Kultury i Sztuki, że jak można takie wystawy robić bez zezwolenia Ministerstwa Kultury i Sztuki.

373
00:53:18.902 --> 00:53:20.006
Jasne.

374
00:53:20.219 --> 00:53:25.726
Jak Pani powiedziała, kolejne adresy, potem Galeria Adres ul. Zachodnia między innymi.
Tak.

375
00:53:25.740 --> 00:53:30.406
Też i na ul. Rybnej, tam się też odbywały wystawy.

376
00:53:30.475 --> 00:53:46.383
I na przykład w roku 77 na ul. Rybnej 7d, w tym bloku właśnie, odbył się Festiwal Filmów na Ósemce, na którym…

377
00:53:46.393 --> 00:53:49.377
Bo wtedy wideo oczywiście było sprawą troszeczkę nieosiągalną dla wszystkich.

378
00:53:49.453 --> 00:54:00.250
I odbył się ""Film jako film, film jako idea, film jako sztuka"" do których zaprosiliśmy tych artystów, którzy z nami mieli kontakt i innych, których to interesowało.

379
00:54:00.348 --> 00:54:05.753
Także tam i z Polski było kilka osób i z różnych innych krajów.

380
00:54:05.821 --> 00:54:15.920
Lista tych artystów, bardzo ważnych w tej chwili, znajduje się tam właśnie na wystawie w Muzeum Sztuki.

381
00:54:16.002 --> 00:54:21.600
Czyli właściwie w prywatnym mieszkaniu międzynarodowy festiwal sztuki filmu artystycznego.
Międzynarodowy festiwal, oczywiście, tak.

382
00:54:21.685 --> 00:54:30.809
Jasne. Chciałem też spytać o Pani realizację z tamtego okresu, to jest 74 rok, „Pierwsza zmiana”.

383
00:54:30.890 --> 00:54:34.235
Jeszcze jest opisywana jako powstała w Galerii Adres, właśnie.

384
00:54:34.306 --> 00:54:36.130
No ona powstała w Galerii Adres.

385
00:54:36.134 --> 00:54:51.000
To była „Zmiana na twarzy”, w niej uczestniczyło kilka osób, które przyszły na tę sytuację i charakteryzatorką była Basia Marcinkowska. Ona już nie żyje.

386
00:54:51.038 --> 00:55:02.254
Ale ona pracowała profesjonalnie jako charakteryzatorka dla filmu, no i to ona, właśnie, robiła tę „Zmianę…”, która została zdokumentowana w Galerii Adres.

387
00:55:02.335 --> 00:55:12.324
Motywem, jakby, było to, że w zasadzie, tam też było takie zdanie, że artysta nie ma biografii.

388
00:55:12.392 --> 00:55:21.099
Artysta nie ma biografii, ale artystka oczywiście ma biografię. Zawsze zwraca się uwagę czy artystka jest młoda. Jak jest starsza to już nie jest atrakcyjna.

389
00:55:21.194 --> 00:55:23.635
Zawsze się ją jakoś ocenia jak wygląda.

390
00:55:23.710 --> 00:55:31.652
Teraz nawet dzisiaj, tutaj od moich przyjaciół, którzy przyjechali z Niemiec powiedzieli: „Słuchaj, jak Ty pięknie wtedy wyglądałaś, jakie Ty miałaś to ciało takie…”.

391
00:55:31.714 --> 00:55:45.353
Ja mówię „Ale to jest obojętne. Ja po prostu bym to robiła nawet jakbym nie wyglądała, bo chodziło mi o jakąś idee, a nie o to czy ja tak wyglądam, czy inaczej. I wcale bym się nie wstydziła, że źle wyglądam i moje idee bym realizowała”.

392
00:55:45.437 --> 00:55:48.070
„No tak, ale jednak to jest o wiele bardziej estetyczne, jeżeli ktoś jakoś...”.

393
00:55:48.070 --> 00:55:51.606
[śmiech]

394
00:55:53.389 --> 00:56:01.379
Chciałem spytać jeszcze o taką rzecz, kiedy się w ogóle pojawiły te idee, które, no, dzisiaj opisuje się, interpretuje jako sztukę feministyczną?

395
00:56:01.462 --> 00:56:17.709
Problem był po prostu taki, że ja już od początku miałam, jakby, taką świadomość pewnych sytuacji, że istnieje ten świat, jakby, męski i świat jakby inny, który się… 

396
00:56:17.794 --> 00:56:31.840
Jakby ten męski dyktuje to i decyduje o wielu sprawach i szczególnie na przykład można było w polskiej sytuacji zauważyć, że polska awangarda właściwie była męska tak naprawdę.

397
00:56:31.925 --> 00:56:35.379
No to teraz się mówi o tej Katarzynie Kobro, że ona taka itd., itd.

398
00:56:35.449 --> 00:56:40.999
Ale wtedy to się mówiło o Strzemińskim, prawda, o innych, tam Mondrian itd., itd. prawda.

399
00:56:41.100 --> 00:56:51.625
No, a Katarzyna Kobro oczywiście ona była żoną Strzemińskiego, ona nawet bardzo fajne rzeczy robiła, no ale głównie ten Strzemiński przecież był tym mistrzem, prawda, no.

400
00:56:51.625 --> 00:57:00.285
Nikt jemu niczego nie odbiera, ale też Katarzyna Kobro była bardzo istotną, bardzo ważną i wybitną artystką. Jedną z największych.

401
00:57:00.285 --> 00:57:15.898
No, także ja to zauważyłam, tę sytuację i jakby już te pierwsze takie moje prace, które… „Mój dotyk jest dotykiem kobiety” później przeszły w taką sytuację „Mój problem jest problemem kobiety”.

402
00:57:15.999 --> 00:57:21.346
I zauważyłam, że z pewnych sytuacji byłam jakby odsuwana, bo kobiety to nie.

403
00:57:21.409 --> 00:57:31.002
Mało tego, mój pierwszy małżonek, Andrzej Partum, którego wciągnęłam i tam założyłam mu to biuro poezji, teraz uchodzi za jakiegoś geniusza.

404
00:57:31.057 --> 00:57:48.318
Bardzo się cieszę z tego i gratuluję wszystkim, ale po prostu… cieszę się bardzo jego sukcesem, ale wtedy on mi mówił, jeszcze w mieszkaniu naszym mówił „Ewuniu, no co Ty mi tu opowiadasz, ten hapapapapening, no co to w ogóle jest ten hapapening?”.

405
00:57:48.318 --> 00:57:52.222
Ja mówię „Słuchaj, no to Borowski w Łodzi, on takie rzeczy robi...tam ten i ten”.

406
00:57:53.268 --> 00:57:58.716
A on mówi „Ja nie wiem, słuchaj, to jest jakieś śmieszne, to hapapapening…”.

407
00:57:58.803 --> 00:58:00.800
Więc…tam jakieś inne rzeczy.

408
00:58:00.865 --> 00:58:18.451
Oczywiście, że Andrzej Partum był szalenie kreatywnym, ale był człowiekiem, można powiedzieć, pióra, a w zasadzie człowiekiem dosyć, można powiedzieć, oryginalnej wyobraźni, która nie mieściła się w normach normalnych ludzi.

409
00:58:18.522 --> 00:58:22.948
No więc on, te jego metafory, oczywiście, wychodziły poza normalną rzeczywistość.

410
00:58:23.012 --> 00:58:33.418
On miał taką sytuację, jakby takich, korkociągów myślowych, które tam wracały same do siebie jakby i tam się później tym, jakby zahaczały.

411
00:58:33.499 --> 00:58:35.673
I to było oczywiście bardzo interesujące.

412
00:58:35.757 --> 00:58:43.800
Też czytam w wielu książkach, że on podobno studiował coś. No jak ja go poznałam, to wiem, że był absolwentem, prawda.

413
00:58:43.896 --> 00:59:00.853
Bo jego los był bardzo ciężki, także wzruszył mnie do łez. Ja jako panienka, można powiedzieć z dobrego domu, tak jak to się mówiło, jak się dowiedziałam, że on jest sierotą był, że wychował się na ulicy, że jak miał 14 lat to nie posiadał już rodziny, bardzo mnie to wzruszyło.

414
00:59:00.942 --> 00:59:10.476
Wiem, że pojechałam do mojego domu w Grodzisku Mazowieckim i przywiozłam taką puchową kołdrę, bo tam na Poznańskim było strasznie zimno, tam nie było ogrzewania.

415
00:59:10.590 --> 00:59:23.650
I tam wyciągnęłam, bo tam pełno puchowych kołder leżało, tam jeszcze po, można powiedzieć, różnych ciotkach itd., więc przywiozłam mu tam tą kolejką tę puchową kołdrę, bo żeby on…tam nie cierpiał na jakieś tego…

416
00:59:23.739 --> 00:59:32.640
No i tam tłumaczyłam mu o tej poezji, o innych, o tej awangardowej poezji, o innych jakichś sprawach, no i o tej sztuce, prawda, że są jakieś inne formy itd.

417
00:59:32.726 --> 00:59:44.052
Znaczy on intuicyjnie bardzo czuł te sprawy, bo oczywiście jako niecodzienna metaforyka jego utworów, jakby, pasowała bardzo do tej sytuacji.

418
00:59:44.052 --> 00:59:53.253
Ale znam takie jakieś zdania, że jakoby ta młoda dziewczyna, to była jego uczennica, czy tam coś.

419
00:59:53.269 --> 00:59:58.311
Bo nikt się nie spodziewa, że młoda dziewczyna może więcej wiedzieć od starego faceta, no to jest ten problem właśnie.

420
00:59:58.765 --> 01:00:00.085
Patriarchalny.

421
01:00:00.089 --> 01:00:07.205
Sytuacja o której Pani wspomniała, czyli „Zmiana - mój problem jest problemem kobiety”.
No właśnie, więc...

422
01:00:07.214 --> 01:00:13.153
Więc teraz się okazało, że ten problem jest, niestety, problemem kobiety.

423
01:00:13.219 --> 01:00:32.119
No i… znaczy, jakby, stwarzając ciąg jakby lingwistycznych prac, którym starałam się w jakikolwiek sposób zrealizować nowy język sztuki, poszukując nowego języka sztuki, zrealizowałam całą masę prac, które… 

424
01:00:32.192 --> 01:00:45.615
Czy „poem by ewa”, czy tam w ty sensie również podobne instalacje, czy rzeczy, które mnie interesowały, np. te rozsypane teksty, które tam różni ludzie nie wiedzą dlaczego to tak się stało.

425
01:00:45.702 --> 01:01:03.961
Ja mogę powiedzieć, że jako 14-letnia dziewczynka, właśnie w tej willi w Grodzisku Mazowieckim przy świetle świec czytałam Marcela Prousta, tam zawsze w takiej długiej, białej koszuli koronkowej siadałam, zapalałam świece i czytałam ten świat Marcela Prousta.

426
01:01:04.049 --> 01:01:15.292
No i tam właśnie były te opisy tych koncertów w tym saloniku w Verdurin, jak tam gra się, i te frazy, które na siebie nachodzą i które się zacierają, i które…

427
01:01:15.295 --> 01:01:21.906
I sama proza Marcela Prousta jakby zacierała się tam i ona, jakby, wirowała tutaj wokół tej muzyki.

428
01:01:21.968 --> 01:01:33.383
I to ja już wtedy jakoś, te teksty jakby mi wyskakiwały przed oczami i te jego porównania itd., więc to…

429
01:01:33.567 --> 01:01:51.147
Sytuacja była taka, że ja później jak udało mi się cokolwiek jakby zrobić, bo wszyscy pisali, ja też tam miałam popełniane jakieś tam utwory poetyckie, ale takie bardzo, można powiedzieć, z metaforyką bardzo konkretną jakąś sytuacyjną.

430
01:01:51.219 --> 01:02:01.696
Natomiast postanowiłam jakąś stworzyć inną dymensję, po prostu tego. I to powstała wtedy ta „Poezja aktywna”, to rozsypywanie tych liter i to właśnie…

431
01:02:01.784 --> 01:02:10.975
To pochodzi właśnie z Marcela Prousta, chciałam powiedzieć, nikomu to żadnemu… bo tam ktoś powiedział „Tak jak jej koledzy z Fluxusu, czy coś”.

432
01:02:11.082 --> 01:02:14.990
Wtedy jeszcze o Fluxusie nawet nie słyszałam, jak miałam takie różne skojarzenia. 

433
01:02:14.990 --> 01:02:23.877
Bo to pochodziło właśnie z tego, że, z tej naszej francuskiej tradycji, z tego Marcela Prousta, że każdy, prawda, jakoś się zachwycał tą literaturą.

434
01:02:23.950 --> 01:02:32.747
No więc… teraz wracając do sytuacji, właśnie, patriarchalizmu, o którym już tu wspominaliśmy.

435
01:02:32.856 --> 01:02:37.473
Więc później, jakby, przeszłam w tych działaniach, właśnie, do…

436
01:02:37.553 --> 01:03:06.597
Mając już, jakby, sformułowany swój język sztuki, stwierdziłam, że w zasadzie jest dla mnie istotne stworzyć jakby sytuację taką, która interesuje nie tylko artystów, nie tylko ludzi sztuki, nie tylko takich, którzy się profesjonalnie tym zajmują, ale również stworzyć jakieś działa, które dotyczą wszystkich innych ludzi, a w szczególności jakaś taka… autentyzm.

437
01:03:07.600 --> 01:03:20.995
Aha, jestem tą kobietą, prawda, czyli coś, co dotyczy kobiet, coś, co w jakikolwiek sposób rozwija sytuację, która jakby tutaj jest na spalonych pozycjach.

438
01:03:20.995 --> 01:03:25.876
No i zainicjowałam tę sprawę ze sztuką feministyczną.

439
01:03:25.954 --> 01:03:32.369
Oczywiście ja nie byłam aż tak brutalna, żeby tam jakieś robić straszne historie, ale…

440
01:03:32.441 --> 01:03:58.000
To znaczy w sposób artystyczny, np. „Zmiana na twarzy”, „Zmiana na ciele”, „Mój problem jest problemem kobiety” i ta sytuacja właśnie w Galerii ART Forum, kiedy była możliwość, żeby tę sytuację jakby rozwinąć, bo było tam trochę widowni i ogłosiłam wtedy „Moje ciało dziełem sztuki”.

441
01:03:58.007 --> 01:04:02.409
To było w roku 1979.

442
01:04:02.514 --> 01:04:10.317
Poprzednio z moim portretem udało mi się wydrukować te plakaty, to też była taka troszeczkę dziwna historia, „Mój problem jest problemem kobiety”.

443
01:04:10.395 --> 01:04:19.851
Na ulicach Warszawy był jakiś taki festiwal sztuk plastycznych, no i tam niektórzy koledzy byli też tam w tych gremiach, jak np. Marek Konieczny.

444
01:04:19.915 --> 01:04:25.375
Ja powiedziałam „Słuchaj Marku, nie mogłabym tam sobie coś wydrukować? Bo mnie zaprosiliście do tego, więc jakoś tak…”.

445
01:04:25.375 --> 01:04:30.408
On mówi „No, ale co byś…”.
Ja mówię „Słuchaj no, mam taką propozycję”.

446
01:04:30.409 --> 01:04:39.564
I on mówi „No tak, ale powiedz, że to jest grafika po prostu, portret, grafika, portret empatyczny, grafika, prawda, itd.”.

447
01:04:39.643 --> 01:04:45.475
No więc on to… Z tym, że była taka… Wszyscy myślą, że to ja zrobiłam ten błąd w tym języku angielskim.

448
01:04:45.555 --> 01:04:52.797
Polegało to na tym, że on zwinął to pod pachę i mówi „Słuchaj, spróbuję. Zaniosę to do drukarni”.

449
01:04:52.869 --> 01:05:02.245
I w ogóle ja nie miałam żadnej szansy ani korektury, ani jak to ma być, czy tam coś, czy tam jakąś… dałam propozycję tylko, żeby ten portret był tu, tu były napisy itd.

450
01:05:02.325 --> 01:05:23.075
I oni tam jakimś takim całkowicie… no i ten drukarz się pomylił, ale to jest nie pierwszy raz, kiedy drukarze się mylą, bo nawet w języku polskim w Galerii Labirynt, kiedy właściwie Mroczek drukował ten plakat „Kobiety, małżeństwo jest przeciwko wam”, taki czerwony, gdzie czarnymi literami jest…

451
01:05:23.080 --> 01:05:29.330
Więc drukarze wydrukowali „Kobiety małżeństw jest przeciwko wam”.

452
01:05:29.398 --> 01:05:42.586
Czy to zrobili specjalnie, czy zjedli tę literę? I później musieliśmy to „o” wydrukować na czerwonym tle i doklejać na tych plakatach. Albo domalowywać tam jakimś flamastrem.

453
01:05:42.652 --> 01:05:44.352
Także te błędy się zdarzają.

454
01:05:44.439 --> 01:05:55.577
Więc on przyniósł mi później rulon tych plakatów i nakład ich był 600 no i na ten festiwal sztuk plastycznych jakaś część poszła, a resztę mi oddał.

455
01:05:55.646 --> 01:05:58.043
I to było z jego strony bardzo sympatyczne.

456
01:05:58.043 --> 01:06:04.686
Powiedział „Nic się nie przejmuj, to już tego…”. I wszyscy myśleli, że to jest po cenzurze. No bo to jest... Jako grafiki przecież nie podlegały cenzurze.

457
01:06:04.767 --> 01:06:11.305
No i ja następnego tam… to było trochę rozplakatowane, bo to w ramach tego festiwalu.

458
01:06:11.383 --> 01:06:17.120
Ale w następnym roku ja sama zapłaciłam takiej spółdzielni, która plakatuje 150 złotych.

459
01:06:17.197 --> 01:06:26.746
Ona rozplakatowała w całej Warszawie ileś tam tych plakatów jeden obok drugiego, tak żeby one były widoczne.

460
01:06:26.821 --> 01:06:34.376
Między innymi tam prosiłam, że koło Komitetu Centralnego PZPR, żeby tam było między nimi itd.

461
01:06:34.434 --> 01:06:48.753
Miałam reakcję taką, że dostałam jakieś pocztówki od jakichś Amerykanów, którzy trochę po polsku tam też pisali, że „Byliśmy w Warszawie, widzieliśmy Pani prywatny plakat. Bardzo nam się podobało, że taka inicjatywa mogła zaistnieć”.

462
01:06:48.838 --> 01:06:55.137
Bo to było nie do pomyślenia, żeby artysta za pomocą plakatów jakichś robił wystawy na ulicach.

463
01:07:07.983 --> 01:07:23.307
Wspomniała Pani o tej akcji „Zmiana…” w 79 roku, tu jest błędnie akurat data zaznaczona. Tu jest 72 W Galerii ART Forum, to jest oczywiście zdjęcie bardziej współczesne z 2009 roku.

464
01:07:23.369 --> 01:07:26.784
Właśnie.
Także dzisiaj tam jest, znaczy wtedy tam było…

465
01:07:26.857 --> 01:07:32.905
Także trochę można się zdziwić, że jest 72 podany, jeżeli było tyle lat, że można było to opracować datę dokładnie.

466
01:07:32.983 --> 01:07:35.068
No to jest…
Bo rozumiem jakichś takich...

467
01:07:35.081 --> 01:07:41.179
To jest ściągnięte, akurat, także… ja jestem korektorem w tym momencie, także zadziałałem.

468
01:07:41.246 --> 01:07:45.401
[głos z publiczności] Ten błąd to literówka zwykła.
A to wybaczam.

469
01:07:45.481 --> 01:07:54.417
Jeżeli Ty, to wybaczam Ci, kochanie.
Literówkę…
Tak, bo Ty inne świetne rzeczy dla mnie zrobiłaś i bardzo Ci za to dziękuję teraz oficjalnie.

470
01:07:54.489 --> 01:08:03.078
Chciałem spytać o kolejne akcje, które tutaj w Łodzi Pani realizowała, bo mamy tę akcję z 79 roku.

471
01:08:03.154 --> 01:08:16.790
Ja również z Galerią Adres już wcześniej realizowałam akcję Jochena Gerza też, jeszcze w Galerii Adres właśnie ten „Dzień, miesiąc, rok” też to było takie… myśmy na ulicach tam kleili to, wysłaliśmy później do Paryża te fotografie.

472
01:08:16.790 --> 01:08:32.132
Jechen Gerz był bardzo zachwycony w ogóle. Co prawda takie malutkie te fotografie były, ale mimo wszystko kiedyś spotkałam go w Berlinie i powiedział, że on sobie dokładnie to przypomina i był naprawdę bardzo poruszony tym, że coś takiego było możliwe właśnie w Polsce wtedy.

473
01:08:32.217 --> 01:08:42.309
Kiedy później już go zapraszano do Polski tak jak Waśko, czy tam inni ludzie, którzy tego, ale oczywiście po raz pierwszy te nazwiska ujawniły się w Galerii Adres.

474
01:08:42.395 --> 01:08:44.132
Także też to była jedna z akcji.

475
01:08:44.291 --> 01:08:53.359
Jak chodzi o Łódź, no to w Galerii Adres, ona działała… Znaczy ten film był istotny, prawda, który…

476
01:08:53.445 --> 01:08:55.596
Festiwal międzynarodowy, tak?

477
01:08:55.597 --> 01:09:03.897
Festiwal filmowy, który wtedy jakoś był istotny. Tam to archiwum, które zaistniało…

478
01:09:03.977 --> 01:09:05.413
W mieszkaniu?
Tak.

479
01:09:05.437 --> 01:09:21.704
Teraz chciałam powiedzieć, że tam bardzo dużo przyjeżdżało ludzi, którzy tam jakoś chcieli też się wystawiać, czy coś, ale już była taka sytuacja, że tam były duże trudności z tą cenzurą też, a druga sytuacja była taka, że ja już też jakoś musiałam się organizować.

480
01:09:21.782 --> 01:09:35.204
I nie było już takiej możliwości też, oni już odkryli te moje triki, że ja tam idę do jakiegoś domu kultury czy tam coś czy do kogoś. Z jednej strony sekretarz z Maroko, z drugiej strony tego… 

481
01:09:35.277 --> 01:09:56.573
Na przykład w Empiku udało mi się załatwić tę wystawę Morrisa Roberta, który wysłał nam taką książkę, ona jest tutaj na wystawie, którą można było rozłożyć, to jest belgijski artysta sztuki socjologicznej, krytycznej, którą rozłożyliśmy tam na części i przetłumaczyliśmy na język polski i to było „être ensemble”, czyli „być razem”.

482
01:09:56.573 --> 01:10:17.465
Ta wystawa polegała na tym, na ludziach, którzy jednocześnie są związani jakąś sytuacją, np. są tak samo ubrani, czekają np. na partię wystawy przed Le Palais des Beaux-Arts w Brukseli, czy np. jakieś kobiety arabskie, które są zawinięte i one też chcą być razem, że mają te same stroje.

483
01:10:17.465 --> 01:10:24.497
No i też m.in. bardzo popularna z tych prac, była ta para małżeńska związana, która tam się sobie…

484
01:10:24.566 --> 01:10:28.043
Na wystawie też.
Nawet na wystawie jest to pokazywane.

485
01:10:28.043 --> 01:10:49.571
No więc… Sprawa była taka, że ten właśnie dyrektor tego Empiku, tak jakoś, ja mu zaczęłam tłumaczyć „Wie Pan co, jest taka nowa sztuka, są takie rzeczy bardzo interesujące, takie międzynarodowe, a tu jest klub międzynarodowej prasy i książki, no więc jakby w Pana profilu to leży”.

486
01:10:49.633 --> 01:10:57.484
„I na pewno przed końcem roku macie Państwo jakieś pieniądze na kulturę, których nie wydaliście jeszcze” itd.

487
01:10:57.596 --> 01:11:00.149
„A skąd Pani wie?”
[śmiech]

488
01:11:00.245 --> 01:11:15.627
Ja mówię „No nie wiem, ale tak przypuszczałam, że może nie było aż tyle wydarzeń w tym roku, które interesują Pana pracowników, więc może jednak tutaj by jakoś coś zrobić dla miasta, żeby tutaj jakąś sztukę taką tworzyć”.

489
01:11:15.698 --> 01:11:24.626
No i tam zaczęłam mu o sztuce konceptualnej, że są nowe formy, że to jest takie istotne, żeby o rzeczywistości coś powiedzieć poprzez fotografię, poprzez słowo, poprzez tam jakieś tego…

490
01:11:24.707 --> 01:11:32.864
On tak patrzył na mnie i mówi tak „Wie Pani co, ta sztuka… ale Pani to jest interesująca kobieta”.
[śmiech]

491
01:11:33.157 --> 01:11:35.003
No i znowu ten patriarchalizm, no.

492
01:11:35.079 --> 01:11:42.020
Ale udało się załatwić.
No ale ta wystawa powstała, katalog wydrukowaliśmy, miałam jakieś takie przemówienie na ten temat.

493
01:11:42.021 --> 01:11:59.031
Rozumiem. Jeszcze wracając do tego performensu w Galerii ART Forum, czyli do „Zmiany…”. Tu chciałem zapytać właśnie o reakcje. Bo tam na filmie widać, że jest dosyć duża grupa osób i, no właśnie, nie ma na filmie zapisanych reakcji.

494
01:11:59.106 --> 01:12:10.383
Niektórzy panowie, można powiedzieć nawet z warsztatów z formy filmowej przyszli wieczorem i bardzo tam się badawczo przyglądali. Ja już nie chcę wymieniać nazwisk, prawda.
[śmiech]

495
01:12:10.498 --> 01:12:16.707
Bo myślę, że nie tylko jakby sztuka była, tutaj, dla nich głównym powodem, tutaj.

496
01:12:18.047 --> 01:12:37.202
No w każdym razie, dwie godziny trwała akcja, więc publika była troszkę zmęczona tą sytuacją i mimo wszystko wytrzymano i ja później, prawda, wstając z tego łoża gdzie mnie tam zmieniano na starszą… Niektórzy mówili „Słuchaj, no Ty masz dobrze, już wiesz jak będziesz wyglądała”, czy coś takiego.

497
01:12:37.268 --> 01:12:38.866
[śmiech]

498
01:12:38.927 --> 01:12:47.318
A inni z kolei „Przecież nie musisz”. Ale też byłą reakcja na ten plakat, bo odwracając sytuację…
Do Warszawy, tak?

499
01:12:47.421 --> 01:12:59.676
Tak. 
Ten plakat w Warszawie z tą postarzałą, prawda, twarzą. Była reakcja pana Andrzeja Osęki, wtedy, można powiedzieć, sztandarowego krytyka, który tam w "Kulturze" wypisywał tam co chwila coś.

500
01:12:59.754 --> 01:13:33.109
"No i tam była taki komplement, można powiedzieć patriarchalny, że ""Obserwując tą urodziwą kobietę chciałbym ją pocieszyć, która ma tak zeszpeconą jedną część, ale z drugiej strony widzimy, że jest to kobieta urodziwa, więc ja, jako mężczyzna, chciałbym ją pocieszyć, że jednak wygląda bardzo atrakcyjnie i nie wiem dlaczego ta młoda artystka zawraca głowę zmarszczkami całej Warszawie""."

501
01:13:33.109 --> 01:13:35.091
No typowo, prawda, krytyk patriarchalny.

502
01:13:36.265 --> 01:13:44.825
A chciałbym spytać o reakcje kobiet. Bo wspomniała Pani o kilku reakcjach i zawsze to były reakcje męskie, a właśnie jak reakcje kobiece wyglądały?

503
01:13:44.905 --> 01:13:55.739
Znaczy… reakcje były też fatalne kolegów artystów, więc oni tam jak się dowiedzieli, że to jest coś o sztuce feministycznej, więc sytuacja…

504
01:13:55.739 --> 01:14:11.377
Między innymi, zaprzyjaźniony z Galerią Adres, Andrzej Długowiecki powiedział „Słuchaj Ewa, no po co Ci ten feminizm? Przecież Ty miałaś takie wczesne prace konceptualne, takie dobre, nie możesz się opanować, skąd Ty… przestań z tym feminizmem, to Ci w ogóle nie jest potrzebne!”.

505
01:14:11.377 --> 01:14:24.156
No a jego żona, po prostu, mnie przycisnęła tam u nich w łazience i powiedziała „Słuchaj, co Ty myślisz? Ty się pokazujesz nago, Ty się pokazujesz tego… Co Ty myślisz, że Ty się nie starzejesz? Że Ty zmarszczek nie masz?”.

506
01:14:24.236 --> 01:14:38.991
Po prostu kobiety, jakby, czuły się tu jakby zagrożone, zaatakowane, że w swojej pozycji jakby… czy po prostu normalna zazdrość, że jakaś się pokazuje nago, a ja nie? No już nie wiadomo o co chodził.

507
01:14:44.271 --> 01:14:51.123
Wiem, że w Berlinie, jak miałam performens „Hommage Solidarności”, bo również w Łodzi później w czasie stanu wojennego była „Hommage Solidarności”…

508
01:14:51.123 --> 01:14:51.937
Właśnie do tego zmierzałem.

509
01:14:52.034 --> 01:15:05.745
To jakiś taki kolega plastyk, bardzo miły człowiek, nawet który jakoś tak darzył mnie bardzo sympatią itd. Później właśnie jakoś się tak znalazł w gronie, że nawet u mnie tam jadł ciasto i podziwiał, że ja w ogóle umiem gotować, czy coś tam.

510
01:15:05.827 --> 01:15:29.331
Mówił „Wiesz, ale chciałem Ci wyznać teraz tę sprawę jak już to ciasto jem, czy jak byłem na tym performensie u Michael'a Wewerki… jak miałaś ten performens „Hommage Solidarności” to nienawidziłem Cię po prostu. Ta naga kobieta, co ona sobie myśli? Ta prowokacja… Na pewno ona nie umie gotować”.
[śmiech]

511
01:15:31.455 --> 01:15:42.129
Na zdjęciu w tej chwili mamy miejsce w Łodzi, oczywiście znowu – sytuacja bardziej współczesna – 2009 rok, galeria Podziemna, tam gdzie był ten performens powtórzony wtedy.

512
01:15:42.193 --> 01:15:44.360
Bo to jest 82 rok.

513
01:15:44.435 --> 01:15:49.821
Najpierw był tutaj, potem w Berlinie.
Najpierw był tutaj, w 83 roku.

514
01:15:49.983 --> 01:16:01.833
Jak udało mi się wyjechać do Berlina, tam, po różnych perypetiach, prawda, odmowach, 5-krotnym odmówieniu paszportu ze względów ważnych państwowych itd.

515
01:16:02.133 --> 01:16:24.081
Kiedy musiałam napisać list, że „Szanowni Państwo, jestem artystką, jednocześnie jestem jedyną żywicielką rodziny, posiadam córkę, jeżeli Ministerstwo Kultury i Sztuki chce przejąć moją rolę i odżywiać moją córkę i ją utrzymywać i wychowywać, to proszę bardzo, zabraniajcie mi dalej. Polska sztuka jest białą plamą na mapie, ponieważ zabraniacie artystom gdziekolwiek się pojawiać na świecie”.

516
01:16:24.156 --> 01:16:38.962
No i wreszcie dostałam jakieś zezwolenia, paszport taki, że mogę wyjechać. Mam się zdecydować, mogę wyjechać do Berlina Zachodniego, no bo to było niby prawie socjalizm, i ten paszport jest tylko na kraje europejskie.

517
01:16:39.050 --> 01:16:42.960
I tam do, tylko tam rok ważny.

518
01:16:43.164 --> 01:16:48.262
No i przez to, właśnie, udało mi się w czasie stanu wojennego tam wyjechać.

519
01:16:48.341 --> 01:17:17.418
No więc, jeżeli chodzi o „Hommage à Solidarność”, to była taka sytuacja, że tam tych dwóch młodych ludzi, którzy prowadziło tę Galerię, przyjeżdżali do mnie do Warszawy zawsze i tam opowiadali mi o tej Galerii itd. i kupowali jakieś prace nawet, nawet jakieś takie z lat 70-tych i jeden coś kupował, drugi coś kupował. Jak to się nazywało, mecenas, prawda, i ten drugi, jakoś tak i…

520
01:17:17.418 --> 01:17:24.598
Sytuacja była taka, że chcieli koniecznie, żebym ja u nich miała wystawę i zrobiła jakiś tam performens.

521
01:17:24.663 --> 01:17:38.438
I ja mówię „Słuchajcie, no teraz jest ten stan wojenny, no więc z tymi performensami to jest trochę skomplikowana sprawa, właściwie się nie robi jakichś takich rzeczy, ale mam jakiś pomysł, żeby zrobić właśnie na temat tego, co jest zabronione, czyli hołd Solidarności”.

522
01:17:38.540 --> 01:17:56.776
No i oni nawet to sfinansowali, to znaczy oni mnie zaprosili, zapłacili mi hotel jakiś taki, nie w tej części miasta, ale jeszcze w innej, w każdym razie całkiem, całkiem, i tam właśnie, u nich w tej Galerii odbył się ten performens.

523
01:17:56.776 --> 01:18:13.000
Tam było tylko 10 osób, z których niektóre już nie żyją, tak jak mogę tylko powiedzieć, i nikt o tym nic nie napisał. Mimo że tam byli bardzo ważni krytycy, tak jak np. Ewa Mikina, czy coś, ale jak to się mówi, dalej to nie wyszło to poza...

524
01:18:13.001 --> 01:18:19.724
Była zachwycona. Była tam. Wyznała mi, że tam była, ale jakoś dalej tej sprawy nie rozwinęła. 

525
01:18:19.842 --> 01:18:35.970
I właśnie, tam powstała ta praca, która została zakupiona przez Signum Foundation, gdzie tutaj siedzi bohater tej Fundacji, którzy jedyni posiadają ten oryginał z 82 roku.

526
01:18:35.970 --> 01:18:51.898
Natomiast to zrobione w 83 roku w Galerii Michael Wewerka, taki drugi karton został ukradziony z Galerii Narodowej w Berlinie, bo tam było to przechowywane, bo ja tam różne zmieniałam mieszkania no i tam oddałam na przechowanie.

527
01:18:51.957 --> 01:18:58.357
No i później chciałam to odebrać po kilku latach i okazało się, że to ktoś wyniósł ten karton, po prostu.

528
01:18:58.358 --> 01:19:04.100
Nie wiem czy po to, że chciał sobie na nim rysować, czy po to, że uważał, że… może jeszcze kiedyś na jakiejś aukcji go zobaczymy.

529
01:19:08.304 --> 01:19:19.285
Jeszcze też wszyscy mnie teraz pytają jakie to kwiaty były rozrzucane tam w tym czyszczeniu dywanów. Bo oni prowadzili tą Galerię Czyszczenia Dywanów, Państwu ta sytuacja jest znana, bo już na ten temat było w Muzeum też mowa.

530
01:19:19.285 --> 01:19:30.827
No i tam zawsze jak na zaproszeniach było, że wtedy i wtedy dywany czyści Ewa Partum. Bo to było w czasie stanu wojennego, więc oni zezwolenie mieli na czyszczenie dywanów tam.

531
01:19:30.911 --> 01:19:42.031
No więc… ja po prostu, ponieważ mam zdjęcia czarno-białe, trudno mi jest odróżnić, bo tam były kwiaty różne, więc jak jest jakiś kolor to można wiedzieć.

532
01:19:42.108 --> 01:19:58.954
Ale krytycy sztuki, teraz Ci, którzy piszą książki, koniecznie chcą porównać, bo wiadomo dokładnie w tym „Hommage à Solidarność” nakręconym przez Wewerkę, że tam były tulipany, natomiast w Polsce były różne jakieś kwiatki, nawet trudno jest na ich temat coś powiedzieć.

533
01:19:59.035 --> 01:20:05.802
No... No i ja po prostu nie jestem w stanie odpowiedzieć, jak można powiedzieć, bardzo dokładnie na to pytanie.

534
01:20:05.897 --> 01:20:09.154
Próbują jakiejś symboliki się dopatrzeć w tych kolorach?

535
01:20:09.155 --> 01:20:12.850
No nie, no są jakieś tam frezje, nie-frezeje, ale jakie one tam były, czy coś, no...

536
01:20:12.850 --> 01:20:17.344
Może jakieś parę róż, parę frezji, tam były mieszane kwiaty, które akurat w sierpniu można było kupić.

537
01:20:17.344 --> 01:20:24.316
Czy to była ostatnia akacja tutaj w Łodzi? Ta czyszczenie dywanów?
Myślę, że to była ostatnia akcja tutaj w Łodzi.

538
01:20:24.401 --> 01:20:27.754
Znaczy pierwsza na temat Solidarności i ostatnia.

539
01:20:27.824 --> 01:20:32.680
To był 84 czy…?
To był 1982 rok.

540
01:20:32.764 --> 01:20:35.142
W 1984 już mnie w Polsce nie było.

541
01:20:35.211 --> 01:20:50.764
Rozumiem.Dobra.
To chciałem przeskoczyć teraz i właśnie pokazać, no taką konceptualną właściwie pracę. To jest skan z katalogu wydanego przez "Wyspę" w Gdańsku…

542
01:20:50.765 --> 01:20:59.622
Aleksandra jest na sali? Czy nie?
Nie ma Aleksandry, tak?
Aleksandra? Nie ma jej chyba tutaj. Bo ona psa by może wzięła, bo on tu się kręci coś…

543
01:21:04.008 --> 01:21:06.930
Jemu już się tu znudziło, bo on już tyle był na tych wykładach, że już ma dosyć.
[śmiech]

544
01:21:06.967 --> 01:21:08.053
Już wszystko zna.

545
01:21:08.053 --> 01:21:14.422
On już wie o co chodzi. Może wody chce, czy coś. Chce wyjść albo…

546
01:21:15.089 --> 01:21:19.237
Na moment przerwę, bo jednak zwierzęta jak dzieci, trzeba o nie dbać.

547
01:21:31.900 --> 01:21:35.417
Przerwę robimy, tak? 
Nie, nie, żartuję.
[śmiech]

548
01:21:35.821 --> 01:21:45.412
Tylko wody, żeby nalać.
Dobrze.
Tylko wody nalać.

549
01:21:47.575 --> 01:21:48.744
Możemy tutaj nalać.

550
01:21:52.175 --> 01:21:54.409
On się nigdy tak źle nie zachowuje, ale teraz ma dosyć.

551
01:21:55.749 --> 01:22:01.960
Na wielu wykładach był, filmy oglądał, bo nawet reaguje na niektóre filmy, ale…

552
01:22:02.030 --> 01:22:07.358
Dobrze, teraz wracamy do poważnej kwestii sztuki, lat..82 rok, który…
Tak, jak...

553
01:22:07.448 --> 01:22:08.397
No i co?

554
01:22:08.470 --> 01:22:11.715
Jeszcze, jeszcze wrócił.

555
01:22:15.326 --> 01:22:18.025
Niech ona go wyprowadzi, bo on się tutaj kręci.

556
01:22:20.658 --> 01:22:24.048
Nie chce wyjść beze mnie, no. On chce, żebym już skończyła wykład i koniec.

557
01:22:25.000 --> 01:22:26.576
Weź go ostro. Tadziuniu!

558
01:22:28.399 --> 01:22:35.505
Ten pies, niestety, nieodłącznie związany ze sztuką i na wszystkich bywa, teraz nie chce przeoczyć tego wykładu.

559
01:22:35.506 --> 01:22:36.820
Wykładu, tak, końcówki…

560
01:22:36.820 --> 01:22:39.856
Wygląda na to, że jednak mimo wszystko chce wiedzieć o co chodzi.

561
01:22:39.939 --> 01:22:42.319
Dobrze, 82 rok.
Tak, 82 rok.

562
01:22:42.319 --> 01:22:49.621
Chciałem przeskoczyć w tej chwili do 92, tak. Taka akcja interwencyjne w Berlinie? a propos historii sztuki, już właściwie.

563
01:22:49.621 --> 01:22:51.271
Marysiu, przepraszam…

564
01:22:52.602 --> 01:23:15.059
No więc problem był taki, że m.in. Muzeum Sztuki w Łodzi uczestniczyło, ale tylko jakoś tak marginesowo, bo to… Berlin Kunsthalle to robiła tam, prawda, pani Schauer no i jeszcze jakichś dwóch panów, którzy tam niby z tą kolekcją coś związani byli. Jacyś tacy, którzy może nie wiedzieli o co chodzi czy coś, czy w ogóle jakoś tak.

565
01:23:15.077 --> 01:23:26.576
No ale ktoś im tam tę listę napisał kto miał brać udział, więc tam byli sami mężczyźni, oczywiście tam Strzemiński to i tamo, i awangarda, prawda, itd.

567
01:23:26.665 --> 01:23:33.648
Ale byli tam wtedy ludzie całkowicie młodzi, którzy nawet po raz tam, nie wiem, pierwszy się pojawiło ich nazwisko, takie jak Bałka, czy coś.

568
01:23:33.723 --> 01:23:46.197
Kolega, który, dopiero początki miał i tam inni jacyś, no i niestety tylko jedna jedyna artystka, Katarzyna Kobro, już nieżyjąca.

569
01:23:46.466 --> 01:23:51.388
Czyli jakby to było… wystawa była pod tytułem „Polska awangarda”.

570
01:23:51.502 --> 01:24:09.308
No więc oczywiście już sam Wolf Vostell, z którym byłam zaprzyjaźniona mówi „Słuchaj Ewa, dostaliśmy zaproszenie na „Polska awangarda” i tam nie ma w ogóle Twojego nazwiska. Nie idziemy na tę wystawę, po prostu protestujemy, nie idziemy w ogóle na tę wystawę".

571
01:24:09.398 --> 01:24:13.307
To było w Kunsthalle w Berlinie, które już z resztą nie istnieje.

572
01:24:13.561 --> 01:24:17.173
Nie wiem, nie sądzę, żeby ta moja nieobecność się do tego przyczyniła.
[śmiech]

573
01:24:17.173 --> 01:24:21.884
Więc… ja mówię „A ja tam właśnie pójdę”.

574
01:24:21.953 --> 01:24:41.825
No więc zorganizowałam kilka asystentek, takich młodych dziewczyn, wydrukowałam właśnie tę taką… taki komentarz do tej wystawy „Polskie artystki awangardowe mają swoją wielką szansę dopiero jako zwłoki”.

575
01:24:41.881 --> 01:24:46.353
I to po niemiecku lepiej jeszcze brzmi, bo to wszyscy Niemcy tam czytali itd.

576
01:24:46.464 --> 01:24:58.351
No i tam one przy wejściu, jak one stały, ileś tam tych czarnych kopert, prawda, i to właśnie to, że „Polskie artystki awangardowe mają swoją wielką szansę dopiero jako zwłoki”.

577
01:24:58.432 --> 01:25:06.647
No i te asystentki rozdawały tam, no ja też byłam, jakoś tam się włączałam, więc wiem, że nawet Günter Grass to dostał.

578
01:25:06.722 --> 01:25:25.229
Oczywiście był Roman Opałka tam też, bo on też brał udział w tej wystawie, no i tam jacyś jego kolekcjonerzy i tam inni. Lucy Schauer i Ryszard Stanisławski itd. Tylko, że on wtedy jakby nie miał jakiegoś już wpływu wielkiego na to, bo wtedy był dyrektor Jedliński przecież.

579
01:25:25.429 --> 01:25:29.437
Który się dowiedział jak to, prawda, ta sytuacja wygląda.

580
01:25:30.748 --> 01:25:38.822
No więc wszyscy tam, nawet Opałka powiedział „To świetne to zdanie, właśnie bardzo się zachwycam”.
[śmiech]

581
01:25:49.036 --> 01:25:44.960
„Świetne! Ale naprawdę, to Pani zdanie to świetnie w ogóle, to powinno…”. Tam tak pokazywał.

582
01:25:45.125 --> 01:25:54.654
Günter Grass tam przeczytał to i zasnął, bo on tam siedział, bo to starszy pan, który był zapraszany wszędzie na wszystkie wystawy, które on w ogóle… bo on takie rysunki raczej robi, które tam…

583
01:25:54.743 --> 01:26:00.386
No, ale do Polski ma bardzo dobry stosunek, prawda, cieszył się, że tam jest, ale za jakiś moment zasnął.

584
01:26:00.467 --> 01:26:08.959
Więc tak... No i tam wielu ludzi się pytało i się chciało dowiedzieć o co chodzi i dlaczego, i z jakiego powodu.

585
01:26:09.038 --> 01:26:11.070
No i właśnie te…

586
01:26:12.170 --> 01:26:23.208
Ta sprawa troszeczkę, jakby tutaj, podziałała na tych, którzy tam odwiedzili to i właśnie dopytywali się jak to jest, jak to chodzi, o co chodzi, jaka jest sytuacja.

587
01:26:23.208 --> 01:26:48.579
Niektórzy nawet do tej pory na ten temat piszą coś, bo wiem, że teraz w tej wystawie feministycznej, tej kolekcji Verbund z Wiednia, który ciągle jeszcze chce jakieś następne moje prace kupować, też pani Schauer, teraz właśnie pytała o moją galerię Fricke w Berlinie, żeby o tą właśnie akcję, o to właśnie jak to i czy…

588
01:26:48.600 --> 01:26:54.055
Aha, czy są jakieś materiały z tego, czy ona w ogóle by mogła otrzymać, czy mogłaby to kupić, czy coś.

589
01:26:54.130 --> 01:26:58.949
No więc jakieś materiały są, ale one są, po prostu, w moim archiwum.

590
01:26:59.039 --> 01:27:11.954
Rozumiem. A jak Pani ocenia sytuację od tamtego momentu, od 92 roku? Bo minęło dwadzieścia kilka lat, czy się zmieniło na lepsze, jeśli chodzi o historię sztuki? To znaczy czy artystki zyskały tutaj to, należyte miejsce?

591
01:27:11.964 --> 01:27:27.309
Znaczy… w zasadzie można powiedzieć, że robi się jakieś drobne postępy są, tego, już nie mówiąc o mnie, że przedtem wszyscy w ogóle tuszowali moją sztukę, że tam w ogóle nie istnieje, czy w ogóle po co to i z jakiego powodu ten feminizm.

592
01:27:27.310 --> 01:27:41.569
A już wiem, jak kiedyś do Berlina Zachodniego wtedy jeszcze, przyjechała jakaś taka pani, nazywała się Nawojka Ciesielska… Cieślińska, przepraszam, Cieślińska. Nawojka to wiem na pewno. Cieślińska.

593
01:27:41.577 --> 01:27:50.744
No i ona mówiła „Robimy, robimy wystawę feministyczną! Robimy wystawę, robimy wystawę, ale kobiet, nie feministek, Pani Ewo, nie feministek!”.
[śmiech]

594
01:27:52.111 --> 01:27:54.696
Subtelne rozróżnienie, tak.

595
01:27:54.766 --> 01:27:58.736
„Ale to nie feministek, Pani Ewo!”. Także proszę się nie cieszyć tu.

596
01:27:59.216 --> 01:28:08.540
To ja spytam jeszcze o coś takiego – a czego by Pani oczekiwała w takim razie? Jakby, żeby ta sytuacja była taka, no, już właściwa, jeśli chodzi o…

597
01:28:08.541 --> 01:28:11.899
Pan mnie nie zna, ja nie oczekuję niczego, działam sama, po prostu.
Rozumiem.

598
01:28:11.979 --> 01:28:19.308
Nie oczekuję niczego, muszę działać po prostu.
Sama działam, chcę swoją fundację założyć, tam muzeum swoje itd., itd.

599
01:28:19.381 --> 01:28:21.256
Czyli to jest ten…
Niczego nie oczekuję.

600
01:28:21.332 --> 01:28:22.749
Czyli to jest ten kierunek działań?

601
01:28:22.750 --> 01:28:31.872
No oczywiście tutaj, można powiedzieć, też nie oczekiwałam, Marysia zrobiła piękną wystawę itd., Muzeum Sztuki w Łodzi tutaj jakoś… oklaski.
[śmiech]

602
01:28:31.872 --> 01:28:39.322
Także…
No też warto o inicjatywie Galerii Manhattan, ja tutaj kilkakrotnie pokazywałem zdjęcia...
O, tu jest właśnie ten problem!

603
01:28:39.322 --> 01:28:54.170
Tutaj nie ma właśnie pani Krystyny, która tak wiele zrobiła dla mojej sztuki i chciałam jej serdecznie podziękować, bo to ona właśnie poruszona była tym, że tak niewiele jest o mojej sztuce w ogóle, w Łodzi tak czy inaczej i w kraju w ogóle jest jakoś taka...

604
01:28:54.226 --> 01:29:07.020
Znaczy chciałam powiedzieć, że dwie wystawy retrospektywne, które odbyły się w 2006 roku w Polsce, finansowała, po prostu, niemiecka fundacja Kulturstiftung des Bundes.

605
01:29:07.025 --> 01:29:18.827
I gdyby ona, ta fundacja nie zapewniła 45 tysięcy euro, to Polacy by się nawet nie podjęli tego. Nie dlatego, że moje wystawy są takie drogie, tylko dlatego, że ich to nie interesowało i po prostu… 

606
01:29:18.909 --> 01:29:27.987
Znaczy, nie zależało im na tym kompletnie. No, ale jak jest jakiś bodziec finansowy, to jest zupełnie inna sprawa, prawda. Zainteresowanie wzrosło itd.

607
01:29:28.001 --> 01:29:32.763
Czy o tej sytuacji w Gdańsku Pani mówi teraz? W 2006 roku?
No oczywiście, oczywiście.

608
01:29:32.766 --> 01:29:33.568
Rozumiem.

609
01:29:33.645 --> 01:29:41.504
[głos z publiczności] Ale Dorota Monkiewicz…
No Dorota Monkiewicz oczywiście tam przejęła tę sprawę, ona zawsze chciała, ale też były tam różne trudności, prawda, finansowe itd.

610
01:29:41.585 --> 01:29:48.594
No, ale podjęła pałeczkę, a teraz właściwie złożyła pałeczkę, bo powiedziała, że za dużo tej Ewy Partum.

611
01:29:48.594 --> 01:29:51.534
Dobrze. Zapraszam Państwa do zadawania pytań.

612
01:29:55.014 --> 01:29:56.078
Pytania chętnie.

613
01:29:57.117 --> 01:30:05.496
Czy spotkała się Pani z inwigilacją ze strony Służb Bezpieczeństwa ówczesnej? Gdyż wiemy z…

614
01:30:05.676 --> 01:30:14.067
Znaczy problem polegał na tym, że ja w zasadzie tak konkretów nie miałam. No tak odmowę paszportu, to tak czy inaczej, nie...

615
01:30:14.162 --> 01:30:27.804
Ale to znaczy… to była taka jakby… na wiele mi nie pozwalano, bo sytuacja była na przykład taka, że jak zrobiłam tę „Samoidentyfikację”, to galeria, Mała Galeria miała zabronione wydać katalog. 

616
01:30:27.892 --> 01:30:43.216
Tam ta pani od razu zdjęła tam tę pracę jak ja jestem nago, ten kolaż, nawet przed budynkiem. Wtedy to było Rady Państwa, a teraz Pałac Prezydencki, prawda.

617
01:30:43.216 --> 01:30:45.446
Prawda, że to jest obraza Polskiego Rządu itd.

618
01:30:45.514 --> 01:30:49.848
To znaczy raczej starano się tłumić to w inny sposób.

619
01:30:49.905 --> 01:30:57.592
Tak, na żadnych listach się nie znajdowałam gdzieś tam za granicę którzy wyjeżdżają, prawda. Miałam odmowy paszportów, jakieś takie…

620
01:30:57.657 --> 01:31:08.774
Co oni tam sobie na mój temat mówili, to nie wiem, ale ja po prostu… tak. W zasadzie nie bardzo się na tym znali, ten problem był taki, że my mogliśmy działać, bo oni nie bardzo wiedzieli co jest grane.

621
01:31:08.868 --> 01:31:20.891
Trudno im było… W zasadzie my mogliśmy ich jakoś podejść, bo z ich propagandy można było jakieś tam odkręcić sytuacje i im pokazać, że w zasadzie oni tutaj są w złej, ze złej strony.

622
01:31:20.979 --> 01:31:27.338
Ale jak chodzi o sprawy, powiedzmy takiego, żeby oni tam mnie gdzieś do więzienia czy coś, to takiego czegoś nie było.

623
01:31:27.427 --> 01:31:32.561
Wiem tylko, że z tymi paszportami, ja w ogóle nie miałam żadnej szansy, żeby gdzieś wyjeżdżać, poza Bułgarią czy coś takiego.

624
01:31:32.631 --> 01:31:37.700
Czy na przykład ma Pani taką informację, że Służba Bezpieczeństwa miała Pani teczkę?

625
01:31:37.701 --> 01:31:39.607
Nie wiem tego, kompletnie nie wiem.

626
01:31:39.716 --> 01:31:43.266
Ale co oni mieliby w tej teczce? Parę nagich zdjęć?
[śmiech]

627
01:31:43.336 --> 01:31:47.929
Po co im taka teczka w ogóle? A co im tam, „Wieżę Eiffla”? No co oni mogli mieć?

628
01:31:49.736 --> 01:31:52.279
No przecież oni nawet nie wiedzieli co jest grane.

629
01:31:52.340 --> 01:31:55.276
Tekst „Wieży Eiffla” czy coś, no to…

630
01:31:55.362 --> 01:31:59.254
Aha, kiedyś wiem, że jakiś taki facet mnie tam…

631
01:31:59.335 --> 01:32:07.476
Kiedyś jakieś zginęły mi rzeczy, to były lata 70-te, ukradziono mi jakąś walizkę czy coś. No i tam był chyba…

632
01:32:07.552 --> 01:32:10.561
No i niestety ta walizka się nie znalazła.

633
01:32:10.639 --> 01:32:19.652
Ale jakaś policja wezwała mnie na jakieś przesłuchanie, tam coś, bo to pociągiem jadąc, tam gdzieś tego. Jeszcze ja dałam to pieczy Warpechowskiego, który zasnął pijany i w ogóle tam…

634
01:32:19.733 --> 01:32:29.077
I nie chciał przejść do I klasy, bo mówi „Bez sensu, Ty to się tak wozisz, tą pierwszą klasą jeździsz”, a ja mówię „Słuchaj, ja idę do I klasy” i kupiłam bilet do I klasy, nie będę II jeździć.

635
01:32:29.155 --> 01:32:42.875
No więc on mówi „Zostaw tę walizkę”. Okazało się, że weszło jakichś paru, on zasnął, on się nawet ich bał, przykrył głowę płaszczem, a oni w tym czasie wynieśli wszystkie walizki, co tam leżały, jego również.

636
01:32:42.955 --> 01:32:49.545
No i to… to było w Koluszkach, akurat jechaliśmy z wernisażu Galerii Foksal.

637
01:32:49.627 --> 01:32:59.974
No i sytuacja była tego typu, że po jakimś czasie jakiś facet mnie prosił, żebym ja się gdzieś tam zgłosiła, czy to było do Koluszek, czy coś.

638
01:33:00.045 --> 01:33:09.574
I on mówi tak „Wie Pani co, tamta walizka się nie znalazła. Ale wie Pani co, bo ja bym chciał, bo ja tak się interesuję właściwie, co tu właściwie jest ta sytuacja…?”.

639
01:33:09.660 --> 01:33:11.318
[telefon] 
Czyje to jest? Nie moje, mam nadzieję.

640
01:33:12.767 --> 01:33:15.125
Dyrektor zawsze musi być, jak to się mówi, pod tym…

641
01:33:15.198 --> 01:33:22.398
„Wie Pani, ja mam tutaj takie wiersze, te wiersze, może mi właściwie Pani wytłumaczy o co tam chodzi?”.

642
01:33:22.401 --> 01:33:26.306
Okazało się, że wyjął tomik Andrzeja Partuma. Ja Ewa Partum to…

643
01:33:26.501 --> 01:33:31.993
No i zaczął tam coś tego, myślał, że to jakieś wywrotowe czy coś.

644
01:33:32.018 --> 01:33:42.297
Ja powiedziałam „Wie Pan co, to chodzi o nowoczesną poezję, o metafory, o jakieś nowe spojrzenie na świat itd.”.

645
01:33:42.400 --> 01:33:50.890
A on mówi „Naprawdę? Wie Pani... tak może myślałem, ale nie spodziewałem się tego, że to jest taka poważna sprawa”.

646
01:33:52.447 --> 01:33:55.691
Myślał, że to jakiś szyfr jest czy coś…
[śmiech]

647
01:33:57.779 --> 01:34:10.219
Także tylko taka sytuacja mi się zdarzyła. Co do innego, oni tam mieli jakieś namiary, bo ja wiem tylko, że tam nie chcieli wydać tego katalogu tej Małej Galerii i w końcu ja tam jakoś się ubrałam i poszłam do tej cenzury.

648
01:34:10.287 --> 01:34:12.553
No i tam jakiś facet, ale…

649
01:34:12.625 --> 01:34:24.779
Niektórzy nawet filozofowie, koledzy mojego kuzyna, którzy z nim studiowali, później nie mając pracy, pracowali w cenzurze. No bo to byli tacy, którzy skończyli tamtą filozofię i nie mając etatów czy coś tam…

650
01:34:24.867 --> 01:34:33.624
No i tam jeden z nich tam, tego… I ja weszłam, no i tam niby zadzwoniłam do kogoś, kogo tam znałam przez tego kuzyna czy coś, no i…

651
01:34:33.628 --> 01:34:39.269
A ten portier już powiedział „Pani Partum, proszę tu nie wchodzić” czy tam coś tam.

652
01:34:39.361 --> 01:34:41.177
Więc ja mówię „Dobrze, ja tylko do tamtego pana tam”.

653
01:34:41.234 --> 01:34:48.183
Więc on powiedział „Słuchaj, jest ciężko, ale przejdzie. Już jesteśmy na dobrym etapie”. No więc okazało się, że wreszcie tam…

654
01:34:48.269 --> 01:34:54.552
Jak przyszedł ten sierpień, znaczy jak Solidarność się tego, to już mogli to wydrukować.

655
01:34:56.921 --> 01:34:57.720
Jasne.

656
01:34:58.403 --> 01:35:17.040
Ja mam pytanie, jeśli można. Opowiadacie, Pani opowiada o swoich łódzkich akcjach, natomiast ja chciałam spytać o ten film, który można zobaczyć w internecie, który jest na stronie Muzeum Sztuki Nowoczesnej, w którym Pani, Pani Ewo, zamalowuje Pani ekran telewizora.

657
01:35:17.119 --> 01:35:20.969
To nie jest praca feministyczna, tak mi się wydaje, natomiast…

658
01:35:21.042 --> 01:35:26.280
No ktoś uważa, że to jest, bo to mężczyźni przecież w telewizji siedzieli, ale to jest 1976 rok, tak.

659
01:35:26.342 --> 01:35:39.946
Natomiast ona jest bardzo ciekawa, bo teraz wielu studentów i teoretyków sztuki czyta taką książkę, historię, ona jest na temat ekranu i tego czym jest telewizja współcześnie itd. I to jest taka praca, która powstała dosyć dawno, chyba…

660
01:35:40.031 --> 01:35:42.082
W 76 roku dokładnie.

661
01:35:42.179 --> 01:35:47.809
Natomiast wobec ekranu i taka wydaje mi się bardzo taka aktualna, tak jak wiele Pani prac jest aktualnych.

662
01:35:47.888 --> 01:35:49.981
A dziękuję, to miło mi to słyszeć.

663
01:35:50.042 --> 01:36:00.248
Tak jak praca z twarzą pomalowaną, to też jest taka praca wobec, nie wiem no, tych reklam telewizyjnych i w ogóle reklamy, która nam każe być młodym i do końca, śmierci.

664
01:36:00.307 --> 01:36:02.997
Ale o tę pracę z telewizorem chciałam zapytać.

665
01:36:03.060 --> 01:36:16.943
Właśnie chciałam powiedzieć, że właśnie ta praca z tym telewizorem, to jest to „Drawing TV”, to jest ta sytuacja, że wtedy jeszcze były telewizory, które można było tam podkręcać, coś tam z nimi robić, manipulować, jakieś tego…

666
01:36:17.029 --> 01:36:25.854
Wtedy powszechna wśród intelektualistów i w ogóle powszechna, taka panowała taka opinia, że telewizja to jest guma do żucia dla oka.

667
01:36:25.979 --> 01:36:33.279
No więc coś potwornie nudnego, głupiego itd. Niektórzy chcieli zwalczać, niektórzy tam wojowali, tak jak Vostell czy tam inne jakieś tam…

668
01:36:33.414 --> 01:36:38.471
Ja natomiast postanowiłam z tego zrobić jakieś dzieło sztuki, właśnie z tej gumy do żucia.

669
01:36:38.621 --> 01:37:00.174
No więc manipulowałam tam tymi, prawda, że się popsuła, czy tam… Problem był tutaj taki fajny, że ja miałam kamerę ósemkę, a telewizja idzie na zupełnie innym czasie, no i stąd są przesunięcia tych obrazów takie, przeskakuje, że ten spiker pojawia się na połowie, później na chwilę wchodzi znowu, jakieś są…

670
01:37:00.259 --> 01:37:09.171
Półtorej obrazu jest itd. I to właśnie, ten film jest również, jak wszystkie moje filmy z lat 70-tych zakupiony do kolekcji Reina Sofía w Madrycie.

671
01:37:09.237 --> 01:37:21.390
I m.in. ten film wszedł na wystawie „Pierwsza generacja wideo” tam itd. bo to jest bardzo ciekawa sprawa, właśnie, wykorzystania błędu technicznego do stworzenia dzieła sztuki. 

672
01:37:21.462 --> 01:37:29.500
Więc ja właśnie, ze swojej, jakby tutaj, nieumiejętności technicznej zrobiłam temat i stworzyłam dzieło.

673
01:37:30.562 --> 01:37:41.795
A tam nawet jest ta sytuacja, że ktoś uważa, że to ma jakieś znaczenie też krytyczne, bo ja tam, po prostu, tych facetów przemalowuje, tam, przekreślam, tam jakiś…

674
01:37:41.895 --> 01:37:54.029
I tam są prawie sami panowie, jedna jest tylko ta para pokazana jakaś taka, prawda... może to by było elementem feministycznym, ale to jest w komunie jeszcze, te śluby jakieś cywilne, to było nie Kościół.

675
01:37:54.101 --> 01:38:14.998
No więc, te właśnie formy stworzenia, jakby, innej percepcji obrazu poprzez przestawianie jego wizualności, czy np. tam obrysowałam kogoś, który tam mówił, za chwilę już go nie ma, wchodzi ktoś inny i on jest tylko jako kontur.

676
01:38:15.342 --> 01:38:26.572
Więc ta efemeryczność jednocześnie, no i to właśnie, włączanie się w tę sytuację ze swoją sztuką, która jest tą sytuacją telewizyjną.

677
01:38:26.647 --> 01:38:30.352
No i samo to, że to jako krytyka też i komuny jest.

678
01:38:30.357 --> 01:38:33.099
[głos z publiczności] Ale chcąc, nie chcąc stała się ta praca polityczną potem, prawda?

679
01:38:33.157 --> 01:38:47.798
Tak, jest taka sytuacja, że to ma takie aspekty, ponieważ tam są ludzie, którzy rozmawiają tam o rolnictwie, tam jest jakaś dyskusja, która, ja pomiędzy nimi tam robię pasek, jedną strzałkę do tego, drugą do drugiego, że oni tam komunikację mają itd., itd.

680
01:38:48.013 --> 01:38:51.559
Te filmy są nieme, tym bardziej jest, oni trochę są, tutaj, w groteskowej sytuacji.

681
01:38:53.826 --> 01:38:56.450
Także to ma również taki aspekt komiczny.

682
01:38:56.965 --> 01:39:11.437
[głos z publiczności] Może ja, korzystając z okazji, chciałem zapytać o takie szczegóły niektórych realizacji. Mianowicie, pierwsza sprawa to ten Multipart, czy te prace Kantora… Co się z nimi potem stało? One wróciły do Kossakowskiego?

683
01:39:11.437 --> 01:39:13.170
No oczywiście, że wróciły do Kossakowskiego.

684
01:39:13.330 --> 01:39:25.850
Kantor przyjechał, chciał obejrzeć, prawda, czy zrobił dyplom czy nie. Okazało się, że… ja mu powiedziałam „Panie Tadeuszu, bardzo mi przykro, nie zdał Pan tego dyplomu, nie otrzyma Pan dyplomu Akademii Sztuk Pięknych. Pana prace znajdują się w Pracowni Prac Odrzuconych”.

685
01:39:26.079 --> 01:39:28.599
I on sobie, po prostu, zabrał, tak?

686
01:39:28.600 --> 01:39:43.271
Nie no, to nie były jego, to Kossakowski od niego kupił. Ale ta praca była jako taki komiks wystawiana, taki mój napis był, prawda, opisu akcji w Galerii Foksal. Tam później, jak te wszystkie prace, później były wystawiane.

687
01:39:43.271 --> 01:39:44.328
Na zakończenie tego projektu…

688
01:39:44.564 --> 01:39:53.554
Nawet Urban napisał taki felieton „Ćwiartkę pod parasol”. Tam było też jedna, tam, artystka, bo on zawsze tak artystka…

689
01:39:53.608 --> 01:40:02.996
I tam "Już dawano jej katedrę na Akademii, kiedy odkryto, że było to oszustwo" coś takiego tam…

690
01:40:03.074 --> 01:40:05.230
Czyli to było potem…

691
01:40:05.437 --> 01:40:08.226
Komentowane, w jakiś tam, w satyryczny sposób.

692
01:40:08.421 --> 01:40:12.246
Z informacją, że to…

693
01:40:12.413 --> 01:40:23.378
Tak. Znaczy ja już ich nie posiadałam, ale prosił mnie Wiesio Borowski, żebym tę informację, prawda, tam spisała jak to się po kolei jak to się działo i po prostu oni to wywiesili tam, na tej wystawie.

694
01:40:25.006 --> 01:40:48.652
A druga rzecz o jaką chciałem zapytać, to o taką Pani, może, opinię albo zdanie na temat tej wystawy „Sztuka kobiet”, która odbyła się w 1980 roku w Galerii ON. I tam właśnie była ta, pierwszy raz ten performens „Kobiety, małżeństwo jest przeciwko wam” i jednocześnie była to wystawa sztuki kobiet, prawda. Czyli pierwszy raz tutaj pojawia się…

695
01:40:48.652 --> 01:40:53.545
Kobiet, ale nie feministek. To znaczy inne twierdziły, że nie mają z tym nic wspólnego, tylko są kobietami, no.

696
01:40:53.784 --> 01:40:54.448
No właśnie, więc...

697
01:40:54.649 --> 01:41:00.476
Między innymi również i Natalia LL sądziła też, twierdziła, że ona nie jest w ogóle żadną feministką, tylko jest sztuka kobiet.

698
01:41:00.689 --> 01:41:03.293
No tak się nazywała ta wystawa, ale…

699
01:41:03.294 --> 01:41:08.457
No tak się nazywała i właśnie nawet na sztukę feministyczną nawet Grzegorz Dziamski nie był przygotowany.

700
01:41:08.676 --> 01:41:13.196
Krytycy nie byli przygotowani w ogóle na to, że istnieje jakaś sztuka feministyczna. 

701
01:41:13.396 --> 01:41:24.502
Weźmy pod uwagę pana Osękę, który napisał później, że „Na pewno pani Partum dowiedziała się o sztuce feministycznej pod kolumną Zygmunta jedząc lody i teraz chce szokować całą Warszawę".

702
01:41:24.726 --> 01:41:35.670
Kobieta, prawda, atrakcyjna chce szokować całą Warszawę swoimi zmarszczkami. Jest to jej kompletnie niepotrzebne, jako mężczyzna mogłem jej urody pogratulować”, typowo patriarchalne podejście.

703
01:41:35.878 --> 01:41:37.026
Pana Osęki, tak?

704
01:41:37.250 --> 01:41:41.974
Tak. I tam było, pod takim tytułem „Prawdziwy problem Ewy Partum”.

705
01:41:42.198 --> 01:41:44.938
[śmiech]

706
01:41:45.046 --> 01:41:51.261
No, ale w 80 roku może już jednak ta świadomość tam jakoś tam rośnie, trochę inne czasy…

707
01:41:51.286 --> 01:42:01.823
Ale bardzo dużo osób nie chciało i niektóre do tej pory nie chcą. A teraz się okazuje, jak już minęło wiele lat, nagle by wszystkie też by chciały być tymi feministkami.

708
01:42:03.626 --> 01:42:13.467
To jest tak… Tak samo jak teraz, właśnie, odkrywają, już tu wspominałam, ludzie odkrywają prace z lat 70-tych w roku 2004, 2008.

709
01:42:13.666 --> 01:42:24.283
Ale to, bardzo lubię Przemysława Kwieka, bo on tak szczerze powiedział tak „Wiesz co, ja tak…”, znaczy to było publicznie, bo to było na wykładzie, tam na Uniwersytecie, które Ewa Majewska organizowała.

710
01:42:24.446 --> 01:42:34.347
Ja właśnie zrobiłam taką rzeźbę, poszłem tam pod pomnik Nieznanego Żołnierza no i ją postawiłem. Ale ja nie wiedziałam o co mi chodzi. Ja naprawdę nie wiedziałam.

711
01:42:34.527 --> 01:42:44.365
A później pokazuję tam zdjęcia tego działania, co tam jest. A on mówi tak: „No właściwie ta akcja tak naprawdę to jest z 2008 roku, bo to przedtem nie było tylu tych zdjęć”.

712
01:42:44.499 --> 01:42:46.651
Znaczy, nie były pokazane.

713
01:42:46.859 --> 01:42:50.943
Bardzo mi się podoba jego szczerość, no nie wstydzi się, po prostu, prawdy.

714
01:42:51.169 --> 01:42:53.031
Znaczy, no nie były wcześniej pokazane, tak.

715
01:42:53.262 --> 01:42:57.240
Nie, no właśnie on powiedział, że one są z 2008 roku, tak powiedział.

716
01:42:57.452 --> 01:43:02.910
No, jako pokazane tak w tym zestawie. Dziecku zrobili w 70-tych latach zdjęcie.

717
01:43:02.911 --> 01:43:07.827
Dobra, ale to, że dziecko było na świecie, nie znaczy, że już wtedy była jakaś sztuka z tego powodu.

718
01:43:08.081 --> 01:43:17.908
Można mieć zdjęć dziecka bardzo dużo, prawda. Wszyscy mamy jakieś zdjęcia dzieci, no, jeżeli je posiadamy. Czy nawet my jako dzieci.

719
01:43:18.140 --> 01:43:26.216
No było to działanie artystyczne jednak w tym 1972, 73, 74 roku, natomiast oni tego nie pokazywali po prostu, nie...
Ale dlaczego?

720
01:43:26.453 --> 01:43:48.439
Ale, bardzo Pana przepraszam, jako świadek tamtych lat, gdzie byłam dorosła, nie byłam dzieckiem, byłam urodzona… Jeżeli są wystawy, gdzie artyści biorą udział, np. ja pokazywałam prace, które w 1970 roku zrobiłam. I ja nie mogę powiedzieć „Nie, ja to zrobiłam w 1965, nie pokazywałam, dopiero w 1971 roku wyszłam na Plac Wolności z tym wszystkim”.

721
01:43:48.842 --> 01:43:51.239
No w tym przypadku nie dałoby się.

722
01:43:51.454 --> 01:44:59.715
Mnie by się nie dało, innym się niestety udaje, jeszcze wszyscy im wierzą, z kolei jacyś naukowcy nawet, teraz się okazuje.
[śmiech]

723
01:44:59.910 --> 01:44:05.167
[głos z publiczności] Chyba już puenta.
Chyba już puenta, tak, zgadza się. Jeśli nie ma więcej pytań. Patrzę jeszcze, jest!

724
01:44:05.260 --> 01:44:15.468
Ja jeszcze jedną kwestię pewną – kontekst tej Galerii Adres, który wydaje mi się bardzo ciekawy, ponieważ jest to ten sam okres jak powstaje idea sieci…

725
01:44:15.672 --> 01:44:20.844
Tak, oczywiście, ale myśmy mieli z Zachodu te adresy, bo to by było za mało z tej sieci, nie.

726
01:44:21.076 --> 01:44:23.148
No właśnie, już chciałem o to zapytać…

727
01:44:23.149 --> 01:44:38.066
Ja dostałam 3000 adresów od Kena Friedmana ze Stanów Zjednoczonych, który tam… brałam też udział, bo on zapraszał nas do wystaw, właśnie tego mail artu, tam był na różnych uniwersytetach itd.

728
01:44:38.318 --> 01:44:53.034
I później ja zrobiłam jego też wystawę i on bardzo fajne rzeczy, bardzo ciekawe rzeczy. To jest bardzo inteligentny, zresztą on jest wykładowcą w Szwecji, nie wiem czy jeszcze do tej pory, ale w każdym razie… 

729
01:44:53.251 --> 01:45:03.379
No i Ken Friedman miał na przykład takie utwory, myśmy to wystawiali, na polski przetłumaczyli, że „Wysyłajcie pieniądze do Kena Friedmana. Kto wyśle najwięcej, ten wygra”.

730
01:45:03.379 --> 01:45:05.797
[śmiech]
Dobre!

731
01:45:06.029 --> 01:45:23.981
No i takie różne inne, takie bardzo ciekawe, takie triki intelektualne, które tam… Właśnie on działał w takiej sferze tych messages, tych przekazów, które tam… Myśmy tam ileś tych jego rzeczy wystawili i przetłumaczyli na język polski.

732
01:45:24.189 --> 01:45:31.537
No i on wysłał nam 3000 adresów, listę adresową, 3000 z całego świata, gdzie tylko sami ważni ludzie byli.

733
01:45:31.773 --> 01:45:44.694
No i jak mając kontakt z tym czy z tamtym, to od razu tamten też jakoś wysyłał inne jakieś, czy brał udział tu, czy brał udział tam, jakieś adresy, czy… także to, jakby, to się poszerzało.

734
01:45:44.905 --> 01:45:49.961
Znaczy o to też chciałem zapytać…
No niezależnie od sieci, bo sieć była tylko bardziej… Nie no, oczywiście, że tak.

735
01:45:50.002 --> 01:45:54.463
Myśmy mieli swoją listę adresową, ponad 3000 adresów.

736
01:45:56.191 --> 01:46:05.339
Oczywiście do 3000 nie mogliśmy wysyłać, no wysyłało się powiedzmy około 100, czy tam nawet czasami kilkadziesiąt, bo to koszty były straszne tego.

737
01:46:05.551 --> 01:46:08.640
[głos z publiczności] Bardzo dużo. Przecież teraz można wszystko mailem wysłać.

738
01:46:08.797 --> 01:46:22.645
Nie no, wtedy to były ogromne koszty. Wysyłaliśmy, rozdawaliśmy, prawda. Jak były jakieś spotkania, np. w Muzeum Sztuki w Łodzi, przyjeżdżali ludzie z zagranicy, czy jacyś krytycy, czy coś, to się im, po prostu, katalogi do rąk dawało, czy tam jakieś ulotki itd., żeby…

739
01:46:22.881 --> 01:46:41.197
Właśnie dyrektor Stanisławski zaprosił mnie wtedy z Galerią Adres w roku 72, że miałam tę akcję „Metapoezja” i jednocześnie moja przyjaciółka, współpracownica, Ewa Zając, chodziła z taką czapką Galeria Adres i tam taką torbą, rozdawała katalogi właśnie, druki nasze i tam informacje.

740
01:46:42.025 --> 01:46:44.645
Dobrze. Jeśli nie ma… Tak?

741
01:46:44.829 --> 01:46:52.285
Ja chciałam właśnie o tę „Metapoezję” zapytać. Mówiła Pani o tych niedostrzeżonych inspiracjach literackich, przez krytyków niedostrzeżonych, w Pani działaniach…

742
01:46:52.493 --> 01:47:09.831
No niektórzy tam, np. Dorota Monkiewicz się dowiedziała dokładnie o co chodziło z tą sytuacją z rozsypaniem tych liter i opisała to, właśnie, w tej, wydaną przez Wyspa Progress, książce, która czekała 7 lat na wydanie, ale już jest, można powiedzieć, na półkach księgarni.

743
01:47:10.065 --> 01:47:12.746
A czy są jakieś inspiracje literackie również niedostrzeżone przez krytyków?

744
01:47:12.938 --> 01:47:22.986
Nie no, to znaczy ja wychodziłam z założenia, że klasyka jest, jakby, istotną sprawą, dlatego, że autorowi nieznanemu można zaszkodzić tym, że się go rozsypie i nikt go nie przeczyta, prawda.

745
01:47:23.057 --> 01:47:31.082
Natomiast jak się zna literaturę, można ją w jakiejś innej formie, innej dymensji jako dzieło sztuki przedstawiać, no.

746
01:47:31.281 --> 01:47:45.154
Były takie wystawy, np. w Wiedniu, że np. tekst literacki, który stał się obrazem, czy jakieś takie inne, prawda… Czyli chodzi o inne dymensje jakiegoś zapisu literackiego.

747
01:47:45.379 --> 01:48:02.950
No i u mnie też właśnie o to chodziło i to, jakby, nawet ktoś, ktoś tam w Berlinie, taki starszy pan [niezrozumiałe nazwisko] historyk, powiedział „Zobaczcie, dziewczyna, która do Berlina litery przywiozła. Nikt Goethego nie czyta, a ona ma tutaj tego Goethego rozsypanego”.

748
01:48:03.021 --> 01:48:06.881
Bo ja tam kilkakrotnie tego Goethego, prawda, Fausta rozsypywałam.

749
01:48:07.965 --> 01:48:14.523
A czy były jakieś takie powiązania instytucjonalne, towarzyskie takich środowisk literackiego i właśnie artystycznego?

750
01:48:14.597 --> 01:48:18.752
Znaczy o tym bym dokładnie nie mogła powiedzieć. Znaczy ja wywodziłam się z takiego…

751
01:48:18.763 --> 01:48:35.331
Brat mój był poetą, prawda, myśmy się wszyscy fascynowali, prawda, literaturą, mama moja też już od dziecka tam już dla dzieci pisała wiersze. Ja już od dziecka miałam do czynienia z tym, że dla dzieci się samemu pisze wiersze, żeby tam ich jakoś itd., itd.

752
01:48:35.331 --> 01:48:52.861
No i bardzo dużo kontaktów też… no np. Julian Przyboś bywał u nas w domu, prawda, na obiadach, bo przyjaźnił się z moim bratem, który był literatem i to był jakby prywatne kontakty, ale żeby to jakoś tak było, że literaci i artyści czy coś, no to…

753
01:48:52.967 --> 01:49:07.000
Kiedyś powstała taka idea domków w Warszawie dla malarzy, poetów i muzyków. Ja się zapisałam do tej Spółdzielni, ale ta Spółdzielnia nigdy nie wybudowała żadnego budynku.
[śmiech]

754
01:49:07.001 --> 01:49:13.411
A miałam mieszkać koło literata, nawet wiem którego i sytuacja była taka, że zebrali pieniądze, później splajtowali i w ogóle tam…

755
01:49:13.496 --> 01:49:14.982
[śmiech]

756
01:49:15.061 --> 01:49:16.447
Dobrze, ostatnie pytanie.

757
01:49:16.535 --> 01:49:26.863
Ja mam pytanie, czy miała Pani wpływ na wybór Pani pracy na wystawę w poprzednim roku w Beaux-Arts dotyczącej momentów sztuki feministycznej?

758
01:49:26.929 --> 01:49:38.565
Problem jest taki… w Beaux-Arts jest bardzo specyficzny problem. To Sammlung Verbund, ta kolekcja Verbund, wystawia tylko te prace, które zakupiła. 

759
01:49:38.567 --> 01:49:48.632
Oni nie wystawiają żadnych, oni nie wybierają żadnych prac, tylko… ich wystawy polegają na tych pracach, które oni kupili i posiadają w swojej kolekcji.

760
01:49:48.722 --> 01:49:59.849
I teraz oni jeszcze tutaj też pertraktowali, już tutaj jedna jest...pracka z tym odciskiem ust, już jest przez nich zakupiona, więc w następnej wystawie ona będzie, prawda.

761
01:49:59.914 --> 01:50:01.582
[głos z publiczności] Ale pasuje bardzo.

762
01:50:01.588 --> 01:50:16.465
Tak. No więc ten i jeszcze tam się handryczą… o ten cykl „Samoidentyfikacji”, który jest dosyć drogi, dlatego, że to jest na płótnie i on jest z 80 roku, no i tam konkurują z MoMA, kto jakoś szybciej finansowe sprawy załatwi.

763
01:50:16.868 --> 01:50:25.146
Także być może jeszcze się „Samoidentyfikacja” tam pojawi u nich. Znaczy oni robią wystawy, oni mają, teraz jeszcze mają jakieś dwie stacje tych wystaw. 

764
01:50:25.225 --> 01:50:36.273
No ale jak chodzi o mnie, to ona wtedy odkryła, w lutym 2014 roku, w Galerii Fricke, po prostu, ten portret no i tam zapłaciła taką sumę, że Galeria Fricke była…

765
01:50:36.276 --> 01:50:50.105
W sumie jakoś zaakceptowała to i próbowała tam jeszcze inne rzeczy kupować, jeszcze tam coś, ale jedne były za drogie, drugie tam coś… Teraz jeszcze pertraktuje następne, a tu już ta pracka jest kupiona.

766
01:50:50.577 --> 01:50:54.545
Dobrze. Tak? Jeszcze jedno? No, dobra.

767
01:50:54.619 --> 01:51:05.010
Mianowicie, Pani mówiła teraz o kontaktach, tych adresowych, poprzez Galerię Adres, takich pocztowych z Fluxusem…

768
01:51:05.090 --> 01:51:07.611
Tak, oczywiście. Tak, tak.

769
01:51:07.686 --> 01:51:11.793
A czy miała Pani potem kontakty, już w Berlinie, bo przecież tam…

770
01:51:11.871 --> 01:51:22.200
No oczywiście, no przecież ja wyjechałam do Berlina na zaproszenie Wolfa Vostella, który w zasadzie przez mail art miałam z nim kontakt, on mnie zaprosił później do swojego muzeum w Hiszpanii itd.

771
01:51:22.201 --> 01:51:26.431
I zawsze mówił, że ja jestem Fluxus wschodni, coś takiego…

772
01:51:26.437 --> 01:51:29.163
Aha, czyli Pani znalazła się w tym Fluxusie wschodnim…

773
01:51:29.232 --> 01:51:34.090
No nie wiem, nie… Znaczy ja tego nie mówiłam, tylko on tak mówił. Ja siebie uważałam za konceptualistkę.

774
01:51:36.142 --> 01:51:46.584
Dobrze. Dziękujemy Pani za fascynującą, malowniczą opowieść, tutaj, o tych perypetiach, przede wszystkim łódzkich. Dziękuję Państwu również na przyjście, za uwagę, za pytania i poproszę o brawa.

775
01:51:46.781 --> 01:51:51.304
[oklaski]

776
01:51:51.305 --> 01:52:06.664
Ja chciałam jeszcze coś powiedzieć. W moich czasach Łódź była miastem, gdzie tylko 12% inteligencji i te włókniarki wychodziły, prawda, zawsze na ul. Piotrkowską o którejś godzinie. Ale takie szare miasta, po prostu, są szalenie inspirujące.

777
01:52:06.744 --> 01:52:20.237
Bo ja chodziłam przez tę ul. Piotrkowską z tymi listami z całego świata i w ogóle miałam głowę w innym kierunku. Nawet nie myślałam o tym, że tu jest tak szaro i ta Łódź mi się wtedy tak strasznie podobała i bardzo się czułam dobrze w tym.

778
01:52:20.494 --> 01:52:25.041
[głos z publiczności] Bo to dla Pani było centrum świata wtedy, bo Pani tutaj była. Myślę, że…

779
01:52:25.052 --> 01:52:26.489
Nie no, właśnie…

780
01:52:26.500 --> 01:52:28.373
[głos z publiczności] Jest inspirujące, ale Pani jest inspiratorką, na pewno.

781
01:52:28.382 --> 01:52:35.462
No właśnie wydawało mi się, że takie miasta właśnie, które… bo jak w miastach dzieją się jakieś szaleństwa, jakieś tego… Los Angeles…

782
01:52:35.538 --> 01:52:50.677
A Łódź właśnie była taka bardzo inspirująca. Chciało się coś tutaj zrobić, jakieś były… to sytuacja taka, żeby coś tu rozwinąć, że tu były jakieś bardzo dobre… No ten Strzemiński, prawda, przede wszystkim to też, bo wiedziałam, że to jest miasto Strzemińskiego. Muzeum Sztuki w Łodzi, także to… 

783
01:52:50.758 --> 01:52:53.215
To były takie bardzo inspirujące sytuacje.

784
01:52:53.314 --> 01:52:55.056
[głos z publiczności] Ale tutaj dalej tak jest.

785
01:52:55.057 --> 01:52:57.274
I mam tę nadzieję, że tak będzie.

786
01:52:57.351 --> 01:52:59.955
[śmiech]
Bo teraz są piękne… Tylko teraz…

787
01:53:00.029 --> 01:53:07.325
[głos z publiczności] Ewa, fantastyczne spotkanie, dziękuję bardzo.
Tylko teraz powstała ta fabryka konsumpcji, ta Manufaktura, ta fabryka konsumpcji, prawda.

788
01:53:07.331 --> 01:53:10.843
Ale dobrze, że chociaż ostoją tego jest to Muzeum.

789
01:53:10.937 --> 01:53:14.390
[głos z publiczności] Właśnie, chwała Muzeum, chwała Ewie Partum.

790
01:53:14.397 --> 01:53:15.429
Chwała Marii Morzuch.

791
01:53:15.438 --> 01:53:20.378
[śmiech]
[oklaski]

792
01:53:20.379 --> 01:53:21.658
Dziękuję Państwu!

793
01:53:21.737 --> 01:53:27.991
Żałuję bardzo, że Krystyny, prawda, nie ma, ale ma widocznie obowiązki w Manhattanie.
Liczyłem, że będzie. ... (głosy z sali) No wtedy jeszcze nie było tej świadomości.