1
00:00:00.099 --> 00:00:05.928
Ogromnie miło mi powitać Państwa na dzisiejszym spotkaniu z Panem Profesorem Stanisławem Fijałkowskim,

2
00:00:06.068 --> 00:00:11.836
związanym z uczelnią artystyczną w Łodzi od bardzo wielu lat.

3
00:00:11.984 --> 00:00:17.916
Studiował na tej uczelni w latach 40.

4
00:00:18.072 --> 00:00:25.223
Od 47 roku pełni w tej uczelni funkcję nauczyciela.

5
00:00:25.363 --> 00:00:30.015
Od 1983 roku jest profesorem.

6
00:00:30.171 --> 00:00:33.414
Pełnił funkcje prorektora dziekana Wydziału Grafiki.

7
00:00:33.558 --> 00:00:40.230
Jest ponadto wybitnym artystą, autorem wielu wystaw.

8
00:00:40.230 --> 00:00:54.483
Między innymi wystawy "Retrospektywnej", która pokazywana była w Muzeum Narodowym w Poznaniu, w Muzeum Narodowym we Wrocławiu, Narodowej Galerii Sztuki Zachęta w Warszawie.

9
00:00:54.677 --> 00:00:59.097
Może nie będę się rozwodził na temat biografii Pana Profesora.

10
00:00:59.241 --> 00:01:03.137
Sądzę, że pewne kwestie wynikną w trakcie tej rozmowy.

11
00:01:03.297 --> 00:01:06.193
Myślę, że można ją zacząć w tym momencie.

12
00:01:06.349 --> 00:01:09.866
Aniu, może ty rozpocznij.

13
00:01:10.001 --> 00:01:13.165
To mamy takie pierwsze pytanie Panie Profesorze.

14
00:01:13.328 --> 00:01:18.004
O Pana początki w Sopocie.

15
00:01:18.156 --> 00:01:26.296
Pod czyim kierunkiem Pan studiował, dlaczego zdecydował Pan, że przyjedzie Pan do Łodzi kontynuować studia?.

16
00:01:26.428 --> 00:01:40.268
Bo to było największe miasto wtedy i wydawało mi się, że byłoby dobrze jednak studiować w dużym mieście.

17
00:01:40.533 --> 00:01:47.292
Ja zdawałem do Akademii to wtedy nazywała się Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych, więc to...

18
00:01:47.452 --> 00:01:56.780
I tam zostałem przyjęty na studia.

19
00:01:56.780 --> 00:02:18.691
Ponieważ rodzice się przeprowadzili w tym czasie do Gdańska, więc odwiedzając ich w czasie Świąt Bożego Narodzenia, dowiedziałem się, że w Sopocie jest szkoła, no to sobie pomyślałem, że się przeniosę do Sopotu.

20
00:02:18.835 --> 00:02:22.535
Bo Sopot to jest większe miasto od Białegostoku.

21
00:02:22.683 --> 00:02:34.883
Ale jak się zorientowałem, bo dostałem list od przyjaciela z Łodzi, który też powiedział, że w Łodzi też jest szkoła plastyczna.

22
00:02:35.007 --> 00:02:46.199
To wtedy pomyślałem to Łódź to jeszcze większe miasto to warto raczej do Łodzi i tak się dostałem do Łodzi w styczniu 46 roku.

23
00:02:46.371 --> 00:02:49.907
I bardziej się Panu podobała uczelnia niż w Sopocie?

24
00:02:50.071 --> 00:02:50.671
Proszę?

25
00:02:50.831 --> 00:02:53.515
Uczelnia bardziej się Panu podobała niż w Sopocie?

26
00:02:53.679 --> 00:03:01.791
Ja Sopockiej uczelni nie znałem, bo w ogóle nie byłem tam ani razu.

27
00:03:01.791 --> 00:03:03.259
Aha...

28
00:03:03.422 --> 00:03:05.770
[Śmiech, zamieszanie]

29
00:03:07.630 --> 00:03:10.854
Legitymację tylko miałem, bo zniżka kolejowa była potrzebna.

30
00:03:10.982 --> 00:03:13.390
Ja mogę tylko w kwestii formalnej?

31
00:03:13.522 --> 00:03:16.754
Czy Pan Profesor mógłby trochę bliżej mikrofonu, bo z tyłu nic nie słyszymy?

32
00:03:16.754 --> 00:03:29.332
Bo czytałem w jednej z biografii, że rozpoczął Pan studia w Łodzi od 2 roku.

33
00:03:29.492 --> 00:03:41.320
Że jako student drugiego roku, więc czy na wybrzeżu, jak kształtowała się Pana osobowość artystyczna, z jakimi artystami tam się Pan zetknął?

34
00:03:41.476 --> 00:03:44.652
Nie zrozumiałem pytania dokładnie.

35
00:03:44.828 --> 00:03:47.804
Nie, nie, nie, w Sopocie nie korzystał, tylko w Białymstoku.

36
00:03:47.952 --> 00:03:55.408
A jak wyglądała Łódź wówczas, co Pana w Łodzi pociąga, no bo został Pan, w końcu w Łodzi.

37
00:03:55.592 --> 00:03:59.740
Co w tej Łodzi było takiego, że Pan tutaj pozostał?

38
00:03:59.892 --> 00:04:03.488
Czy to uczelni spowodowała, czy miasto było jakieś... 

39
00:04:03.640 --> 00:04:05.393
Oprócz tego, że duże.

40
00:04:05.544 --> 00:04:31.832
Miasto było bardzo żywe, największe wtedy i najbardziej, najciekawsze miasto w Polsce, bo Warszawa była zburzona, inne miasta też jakoś nie miały tej rangi co Łódź, która właściwie była w owym czasie stalicą, urzędową stolicą Polski prawie że.

41
00:04:32.000 --> 00:04:51.168
Znaczy wszystkie ważniejsze urzędy oraz instytucje takie jak dom literatów, jak związek plastyków, to wszystko było w Łodzi, więc tu się skupiało życie artystyczne.

42
00:04:51.320 --> 00:04:54.166
I to mi się bardzo podobało.

43
00:04:54.330 --> 00:05:14.827
A mamy taką relację, znaczy Stefana Krygiera, który napisał, że ta uczelni była szczególna i że relacja między profesorem Strzemińskim a studentem na zajęciach była partnerska.

44
00:05:14.827 --> 00:05:19.388
Mógłby Pan wyjaśnić co to znaczy i na czym to polegało?

45
00:05:19.589 --> 00:05:26.125
Ja nie wiem co ma oznaczać wyrażenie "partnerska" czy partnerski stosunek.

46
00:05:26.293 --> 00:05:35.965
To był stosunek przyzwoitego studenta do bardzo znanego i szanowanego profesora.

47
00:05:36.121 --> 00:06:01.005
Staraliśmy się wokół profesora jakąś tak, ponieważ wiedzieliśmy, że ma trudności rozmaite, był inwalidą, więc staraliśmy się mu pomóc.

48
00:06:01.185 --> 00:06:20.857
Zorientowaliśmy się, że jest w trakcie jakby przygotowywania wykładów, które potem stanowiły trzon "Teorii widzenia", więc przy tej pracy też starliśmy się pomóc.

49
00:06:21.018 --> 00:06:32.069
Tu trzeba było jakieś ilustracje znaleźć, trzeba było jakieś wykresy zrobić, ale przede wszystkim rozmawialiśmy z profesorem.

50
00:06:32.229 --> 00:06:56.346
Profesor Strzemiński rzadko jeździł tramwajem, przeważnie starał się chodzić i z uczelni do mieszkania na Kołłątaja na przykład to na piechotę szedł.

51
00:06:56.346 --> 00:06:58.240
Kawałek drogi.

52
00:06:58.240 --> 00:07:01.349
Też kawałek drogi a myśmy mu towarzyszyli.

53
00:07:01.517 --> 00:07:06.053
Taka niewielka grupka, tak trzy, cztery osoby.

54
00:07:06.230 --> 00:07:12.501
Parę sympatycznych koleżanek.

55
00:07:12.685 --> 00:07:20.891
A chciałabym zapytać jakie były relacje z muzeum?

56
00:07:21.062 --> 00:07:30.091
Strzemiński w okresie, kiedy był profesorem na uczelni w 48 roku, szykował tutaj przed otwarciem muzeum Salę Neoplastyczną.

57
00:07:30.243 --> 00:07:34.623
Czy studenci tak jak Pan mówił nie brali w ogóle w tym udziału?

58
00:07:34.799 --> 00:07:40.223
Nie, studenci nie brali udziału w przygotowaniu tej Sali.

59
00:07:40.387 --> 00:07:51.027
Przypuszczam, że to była inicjatywa Pana dyrektora Minicha i Strzemińskiego.

60
00:07:51.190 --> 00:07:55.435
Oni razem jakoś to urządzili.

61
00:07:55.575 --> 00:08:03.527
Myśmy się interesowali muzeum, ekspozycją w tym muzeum.

62
00:08:03.694 --> 00:08:30.716
Ze względu na to, że wiedzieliśmy dokładnie, że kolekcja sztuki nowoczesnej, która została ulokowana w tym muzeum jest niesłychanie ważną kolekcją i trzeba się nią interesować.

63
00:08:30.716 --> 00:08:41.179
Myśmy oprowadzali na przykład publiczność po muzeum w Łodzi, Muzeum Sztuki jako studenci.

64
00:08:41.303 --> 00:08:46.739
To bardzo ciekawe zajęcie i ciekawe, bo tego nie wiedziałam.

65
00:08:46.899 --> 00:08:50.431
Myślałam, że był jakiś dział edukacji takiej jak teraz, który by oprowadzał.

66
00:08:50.599 --> 00:09:10.879
Pan dyrektor Minich powodował, że telefonowano do nas do uczelni z prośbą, żeby przyjść, bo tego a tego dnia, o tej godzinie zbiera się grupa zwiedzających, która chciałaby, żeby ich oprowadzić.

67
00:09:11.011 --> 00:09:20.843
Ja i pewnie inni koledzy pewnie też, właśnie robiłem to.

68
00:09:21.004 --> 00:09:30.067
I to rozumiem dotyczyło całego muzeum, nie tylko kolekcji tej międzynarodowej grupy AR tylko całej ekspozycji, prawda?

69
00:09:30.262 --> 00:09:31.608
Tak, ale...

70
00:09:31.756 --> 00:09:50.004
Oczywiście, ale głównie właściwie myśmy zdawali sobie z tego sprawę, że główną wartością tego muzeum jest ta międzynarodowa kolekcja sztuki nowoczesnej, którą grupa AR zdeponowała w muzeum. 

71
00:09:50.148 --> 00:09:57.068
Czyli te zajęcia przez profesorów, były prowadzone czasami tutaj w muzeum?

72
00:09:57.208 --> 00:09:57.856
Proszę?

73
00:09:57.996 --> 00:10:02.344
Czy zajęcia przez profesorów czasami były w muzeum prowadzone?

74
00:10:02.492 --> 00:10:07.144
Strzemiński na przykład opowiadał coś o kolekcji tutaj?

75
00:10:07.296 --> 00:10:07.996
Nie, nie.	

76
00:10:08.144 --> 00:10:12.212
Nasze zajęcia odbywały się wyłącznie w szkole.

77
00:10:12.376 --> 00:10:18.848
A wtedy, kiedy Strzemiński mówił o kubizmie albo no suprematyzmie? 

78
00:10:18.976 --> 00:10:24.468
Jakim materiałem się posługiwał, żeby wytłumaczyć te kwestie studentom?

79
00:10:24.774 --> 00:10:30.766
Nie zrozumiałem pytania.

80
00:10:30.894 --> 00:10:38.843
Jakim materiałem posługiwał się Strzemiński w momencie kiedy prowadził zajęcia o kubizmie mówił czy o suprematyzmie?

81
00:10:38.975 --> 00:10:56.406
Strzemiński był w trakcie opracowywania książki, która potem się po jego śmierci ukazała jako "Teoria widzenia" i jego wykłady były właściwie rozdziałami tej książki.

82
00:10:56.575 --> 00:11:03.213
W dużym stopniu, nie wiele potem zmienionymi.

83
00:11:03.361 --> 00:11:18.545
Studenci zapisywali to podczas wykładu i z tych notatek oraz z tego co potem Strzemiński i mówił powstawały, powstawał rękopis tej książki.

84
00:11:18.670 --> 00:11:25.917
Czyli posługiwał się Strzemiński materiałem rysowanym przez siebie tak?

85
00:11:26.047 --> 00:11:26.413
Proszę?

86
00:11:26.541 --> 00:11:35.433
Strzemiński posługiwał się materiałem, który albo sam narysował albo zdjęciami zebranymi, tak?

87
00:11:35.572 --> 00:11:36.269
Tak.

88
00:11:36.425 --> 00:12:01.097
Ale oprócz tego, Strzemiński zachęcał nas, a wręcz nakazywał, czy zadawał takie tematy, które myśmy sami musieli opracowywać, na określony temat trzeba było zrobić takie wypracowanie jakieś.

89
00:12:01.097 --> 00:12:06.231
I w ten sam musiałeś postarać się o materiały ilustracyjne do tego.

90
00:12:06.363 --> 00:12:14.643
Czyli wpływ na "Teorię widzenia" mieli również Państwo? Studenci?

91
00:12:14.779 --> 00:12:16.139
Na to jak to wyglądało..

92
00:12:16.267 --> 00:12:43.692
Myślę, że tak, że mieli duży wpływ, ale głównie polegało to na tym, że myśmy jednak podtrzymywali profesora w tym zamiarze zeby on to kontynuował i żeby mu ułatwić te prace nad gromadzeniu materiału i ostateczną redakcję tego.

93
00:12:43.827 --> 00:12:53.480
Bo "Teoria widzenia" jest doprowadzona do impresjonizmu, a do jakiego momentu Strzemiński prowadził zajęcia?

94
00:12:53.493 --> 00:12:56.872
Czy też było o unizmie na przykład mówił?

95
00:12:57.012 --> 00:12:58.684
Czy mówił o suprematyzmie?

96
00:12:58.832 --> 00:12:59.923
Czy...

97
00:13:00.063 --> 00:13:10.576
Strzemiński oprócz tego, że miał wykłady z historii sztuki, miał pracownie podstaw kompozycji.

98
00:13:10.732 --> 00:13:36.764
I to był bardzo ważny przedmiot, na którym kolejno niejako, w pewnej kolejności historycznej, należało przeprowadzić ćwiczenia, które by były oparte na przykład o widzenie impresjonistyczne.

99
00:13:36.920 --> 00:13:45.660
Czy tez o widzenie kubistyczne i to studenci robili na zajęciach z podstaw kompozycji.

100
00:13:45.788 --> 00:14:02.992
Myślę, że cała ta dyskusja na ten temat odbywała się głównie przy korektach z tych podstaw kompozycji i to też musiało mieć wpływ na to jak się formowała książka.

101
00:14:03.136 --> 00:14:08.224
To znaczy "Teoria widzenia."

102
00:14:08.396 --> 00:14:17.432
Rozumiem, że ta "Teoria widzenia" była na tyle ważna, że zdecydowali się potem, cała grupa...

103
00:14:17.580 --> 00:14:26.336
z Pana inicjatywy również wydać po prostu to drukiem jako taki podręcznik dla studentów.

104
00:14:26.472 --> 00:14:32.384
Niedosłyszałem dokładnie. 

105
00:14:32.552 --> 00:14:42.196
Pytam o "Teorię widzenia", bo rozumiem, że w momencie kiedy Panowie ją wydawali to była to taka inicjatywa, rodzaj podręcznika, prawda?

106
00:14:42.328 --> 00:14:49.732
Jak Pani nie mówi do tego urządzenia to ja Panią rozumiem a jak Pani tutaj mówi to już nic mogę zrozumieć.

107
00:14:49.856 --> 00:14:50.787
[śmiech]

108
00:14:50.911 --> 00:14:54.587
Słucham?

109
00:14:54.743 --> 00:15:01.431
Chodzi mi o "Teorię widzenia" wydanie tej książki to obyła taka forma podręcznika dla studentów?

110
00:15:01.586 --> 00:15:06.434
Oczywiście, tak była pomyślana, jasne.

111
00:15:06.570 --> 00:15:17.234
Z resztą nie tylko Strzemiński, bo bardzo wielu nowoczesnych malarzy w Europie i na świecie pisało podręczniki.

112
00:15:17.386 --> 00:15:27.402
I Kandinsky i Klee pisał, prawda, rozmaite podręczniki podstaw kompozycji jakby to można powiedzieć.

113
00:15:27.538 --> 00:15:34.190
A z tego wynika przecież, że potem Pan i Kandinsky'ego przełożył na polski.

114
00:15:34.338 --> 00:15:36.898
To z tego nie wynika, ale...

115
00:15:37.038 --> 00:15:38.898
[Śmiech]

116
00:15:40.430 --> 00:15:44.668
Bardzo, przepraszam.

117
00:15:44.808 --> 00:15:47.724
To wynika z czego innego, może.

118
00:15:47.872 --> 00:16:21.164
Wydawało mi się, że trzeba o wiele szerzej spojrzeć na dzieje sztuki światowej i europejskiej w szczególności i zobaczyć, że nie wszystko sprowadza się tylko do "Teorii widzenia", że są jednak inni artyści, którzy w inny sposób formułują jakiś punkt widzenia, niesłychanie interesujący i bardzo ostro zdefiniowany.

119
00:16:21.323 --> 00:16:29.616
Takim był na przykład Kandinsky, którego dwie książki udało się potem jakoś wydać po polsku.

120
00:16:29.743 --> 00:16:35.668
Ale i Malewicz pisał też podręczniki takie.

121
00:16:35.812 --> 00:16:39.420
Pisali i inni, prawda, na zachodzie też.

122
00:16:39.556 --> 00:16:47.360
Wspomniałem już Pawła Klee, które tak samo pisał cały szereg artykułów.

123
00:16:47.528 --> 00:16:51.224
Oni z resztą potem współpracowali w Bauhausie, prawda?

124
00:16:51.360 --> 00:16:57.540
I Kandinsky i Klee w jednej szkole, więc wzajemnie się inspirowali, tak mi się wydaje.

125
00:16:57.928 --> 00:17:34.440
Krótko mówiąc trzeba było...sytuacja w Polsce była taka, że nie było właściwie żadnego przyzwoitego podręcznika kompozycji i przełożenie tych podręczników, które się ukazały na zachodzie było wręcz niezbędne.

126
00:17:34.440 --> 00:17:46.345
Ja tylko się dziwiłem, że tego nie zrobili wcześniej zawodowi tłumacze, którzy powinni byli się tym zająć i musiał to robić malarz.

127
00:17:46.505 --> 00:17:51.250
No o tyle może dobrze, że malarz to przynajmniej wiedział o czym mowa. 

128
00:17:51.358 --> 00:17:56.025
[śmiech, brawa]

129
00:17:56.185 --> 00:18:12.133
Chciałbym zapytać o koncepcje szkoły artystycznej wypracowaną w latach 40 między innymi przez Strzemińskiego czy mógłby Pan powiedzieć o tym modelu szkoły Łódzkiej z lat 40?

130
00:18:12.253 --> 00:18:47.445
Model szkoły lat 40 był w dużej mierze oparty o powszechnie uznawane założenia, ze sztuka nowoczesna wymaga związku jakby z siłami produkcyjnymi, wytwórczymi, że oparcie, to co w Bauhaus, robią prawda?

131
00:18:47.601 --> 00:18:56.693
Tylko oni o rzemiosło bardziej się jakby opierali?

132
00:18:56.848 --> 00:19:31.064
Że świadomość społeczna daje się uformować czy wykształcić lepiej, jeżeli się ma do czynienia z jakąś produkcją, że nowoczesny wzór na sukienkę czy na talerz bardziej przekonuje jeżeli jest naprawę powszechnie produkowany i idzie w masy.

133
00:19:31.236 --> 00:20:04.920
Te masy zaczynają coś rozumieć z tego o co chodziło w sztuce nowoczesnej, że związek pomiędzy potrzebami życia, życia społecznego a pewną ideologią artystyczną jest bardzo silny i im mocniejszy silniejszy tym lepiej, tym skuteczniej przekształca świadomość społeczną.

134
00:20:05.072 --> 00:20:09.396
No losy...

135
00:20:09.545 --> 00:20:14.592
Nie wiem czy to odpowiedź na Pańskie pytanie...

136
00:20:14.732 --> 00:20:15.760
Tak, jak najbardziej.

137
00:20:15.852 --> 00:20:22.360
Nurtuję mnie kwestia jak taką koncepcję szkoły zastosować do dzisiejszego kontekstu? Czy to się da?.

138
00:20:22.472 --> 00:20:30.880
Wiadomo, że Łódź nie jest miastem przemysłowym, przynajmniej nie w takim stopniu jak w latach 40, 50.

139
00:20:30.996 --> 00:20:37.176
Jak postrzega Pan rolę szkoły artystycznej obecnie?

140
00:20:37.316 --> 00:20:38.384
Akademii Łódzkiej.

141
00:20:38.532 --> 00:20:48.568
To jest bardzo trudny i drażliwy temat.

142
00:20:48.700 --> 00:21:04.096
Ja bym wolał uniknąć dyskusji na ten temat, ponieważ to nawet tak nieładnie było by, żeby...

143
00:21:04.236 --> 00:21:19.096
Albo bezkrytycznie się do tego ustosunkować i przyklaskiwać temu co się dzieję albo też krytykować też nie będąc w tym zespole.

144
00:21:19.224 --> 00:21:22.732
Tak z zewnątrz to jest trochę trudno.

145
00:21:22.868 --> 00:21:28.084
Ja nie jestem krytykiem.

146
00:21:28.228 --> 00:21:30.592
Jestem malarzem.

147
00:21:30.748 --> 00:22:01.778
Więc bardziej mnie interesują stosunki praktyczne w jakimś zespole malarzy niż taka dyskusja na temat uczelni, która pewnie ma w zmienionych warunkach nieco inne możliwości i inne potrzeby.

148
00:22:01.962 --> 00:22:21.358
Ja mogę się okazać zbyt konserwatywny w swoich poglądach, może teraz trzeba zmienić jakoś sposób patrzenia, ale mnie się wydawało, że za naszych czasów było tak, że właściwie szkoła...

149
00:22:21.448 --> 00:22:48.260
z jednej strony przygotowywała do przyszłego życia w produkcji przemysłowej, a z drugiej strony dawała jakiś ideowy szkielet postawy przyzwoitego artysty.

150
00:22:48.420 --> 00:23:08.360
Myśmy uważali, że jedyną wartością o jaką należy się ubiegać jest prawda o dziele i o twórczości i o świecie.

151
00:23:08.360 --> 00:23:32.288
A nie kariera, rynek czy jakieś tam korzyści takie jakby mniej ideowe, więc myśmy byli bardzo ideowo nastawieni bardzo wyraźnie, dość ostro i to jest zasługa Strzemińskiego.

152
00:23:32.424 --> 00:23:34.660
Nie tylko Strzemińskiego!

153
00:23:34.804 --> 00:23:39.264
Bo jak mówił Strzemiński to trzeba wziąć pod uwagę, że był to pewien zespół.

154
00:23:39.412 --> 00:23:45.344
I Wegna bardzo duża rolę odgrywał, ale byli jeszcze inni.

155
00:23:45.468 --> 00:24:08.816
A oprócz tego szkoła nie tworzyła jednolitego zespołu tylko w szkole byli i absolwenci Warszawskiej Akademii i twórcy skupieni w ŁADzie, prawda gdzieś tam w tych...

156
00:24:08.816 --> 00:24:19.366
I ci, którzy się raczej skłaniali do tej grupy artystów nowoczesnych.

157
00:24:19.635 --> 00:24:24.035
To tak jak w Łodzi były zresztą dwa związki.

158
00:24:24.155 --> 00:24:33.043
Jeden bardzo tradycyjny, a drugi ten związek, w którym był Strzemiński, Hiller, prawda?

159
00:24:33.199 --> 00:24:37.047
I paru innych wybitnych malarzy.

160
00:24:37.179 --> 00:24:39.631
Czyli w uczelni też było widać...

161
00:24:39.763 --> 00:24:41.423
W uczelni to było widać.

162
00:24:41.555 --> 00:25:00.567
W szczególności Wydział Grafiki był bardziej związany z tą sztuką nowoczesną, a wydział tkaniny był związany raczej z tą tradycja ŁADowską, bo tam przewodzili, pan Kintof, pani...

163
00:25:00.665 --> 00:25:07.513
Niedosłyszałem.

164
00:25:07.661 --> 00:25:10.844
[Publiczność mówi]

165
00:25:11.005 --> 00:25:24.653
Tak, zupełnie inni artyści, o innym jakby poglądzie na sztukę, ale to się jakoś w końcu składało na ciekawą szkołę.

166
00:25:24.805 --> 00:25:34.873
Myśmy byli dumni, z tego że nie jesteśmy Akademią, tylko że się różnimy od Akademii.

167
00:25:34.873 --> 00:25:39.509
To była Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych, a nie Akademia.

168
00:25:39.669 --> 00:25:54.709
Potem niestety okazało się, że te akademickie przełożyły, wtedy kiedy szkoła prawie odeszła od programu Strzemińskiego raptem stała się Akademią.

169
00:25:54.861 --> 00:26:10.157
Proszę tego broń boże nie rozumieć jako krytykę tego co się dzieje obecnie w szkole.

170
00:26:10.297 --> 00:26:13.489
Tam są bardzo ciekawe rzeczy się dzieją.

171
00:26:13.634 --> 00:26:22.990
Jak się zorientowałem, moda jest tam bardzo mocno akcentowana i pewnie bardzo potrzebna.

172
00:26:23.190 --> 00:26:29.520
Czy mógłby powiedzieć Pan więcej na temat roli Wydziału Grafiki na Akademii?

173
00:26:29.679 --> 00:26:38.287
Bo jak wiadomo ten wydział został zlikwidowany w latach 50 i potem zregenerowany w latach 70.

174
00:26:38.443 --> 00:26:44.030
Czy pomógłby Pan powiedzieć o nim, o tym wydziale w latach 70?

175
00:26:44.170 --> 00:26:52.290
Wydział Grafiki właściwie istniał tylko parę lat.

176
00:26:52.290 --> 00:27:37.085
Potem okazało się, że zespół profesorów skłonił się ku temu, żeby przekształcić ten wydział na wydział architektury, a do tego doszła jeszcze potem po 49 roku, po pacyfikacji szkoły, no likwidacja właściwie Wydziału Grafiki i młodsi ode mnie koledzy musieli robić dyplomy w Katowicach.

177
00:27:37.233 --> 00:27:43.113
Na przykład kolega Rózga robił w Katowicach i inni grafikę.

178
00:27:43.257 --> 00:28:09.057
Ja sprytnie, ponieważ studiowałem na dwóch wydziałach jednocześnie, co było wtedy możliwe, bo na Wydziale Architektury i na Wydziale Grafiki to nie zaliczyłem jednego przedmiotu z architektury, żeby nie dostać absolutorium i zrobiłem dyplom z grafiki.

179
00:28:09.208 --> 00:28:18.505
Inaczej musiałbym pracować w jakimś zespole projektanckim, prawda?

180
00:28:18.629 --> 00:28:20.513
Architektów.

181
00:28:20.649 --> 00:28:25.937
Mam takie pytanie bardziej szczegółowe...

182
00:28:26.056 --> 00:28:38.288
Przepraszam, ja tylko nie dokończyłem przez to, że niezbyt panuję nad tym.

183
00:28:38.416 --> 00:28:50.448
Wydział Grafiki potem ponownie otworzony, ale to był już nie ten wydział, niezupełnie ten.

184
00:28:50.593 --> 00:28:57.496
Myśmy ściągnęli cały szereg profesorów spoza Łodzi.

185
00:28:57.616 --> 00:29:09.505
Tutaj wykładali i Dłubak i Lęk i Pągowska, prawda?

186
00:29:09.648 --> 00:29:14.929
I Niżyński, więc cały szereg podróżował z Warszawy.

187
00:29:15.069 --> 00:29:39.769
I to był bardzo dobry okres tego, tej uczelni, kiedy ta grupa artystów miała tutaj duży wpływ na to co się dzieje, ale to potem jakoś oni porobili kariery gdzieś za granicą, prawda?.

188
00:29:39.917 --> 00:29:48.663
Opuścili szkołę no i tak się jakoś to rozmyło.

189
00:29:48.795 --> 00:30:05.287
Rozumiem ten wydział podtrzymywał impuls sztuki nowoczesnej, ten zregenerowany Wydział Grafiki, podtrzymał impuls sztuki nowoczesnej w latach 70, 80.

190
00:30:05.466 --> 00:30:06.358
Tak, tak.

191
00:30:06.502 --> 00:30:19.814
We wspomnieniu Stefana Krygiera można przeczytać taką anegdotę o tym, że bardziej konserwatywnie zorientowani studenci mieli wydzieloną pracownię, którą nazywano kapliczką.

192
00:30:19.814 --> 00:30:28.138
Czy Pan może cokolwiek więcej o tym powiedzieć, ewentualnie jakieś inne związane z tym anegdoty?

193
00:30:28.262 --> 00:30:30.966
Nie wiem, jest takie...

194
00:30:31.119 --> 00:30:40.211
...Krygier wspominał, w swoich wspomnieniach zapisał, że bardziej konserwatywni studenci mieli, no taką swoją pracownię zwaną "kapliczką."

195
00:30:40.362 --> 00:30:44.514
Czy Pan coś potrafi na ten temat powiedzieć, pamięta Pan coś?

196
00:30:44.626 --> 00:30:51.090
Ja wiem, że był taki termin, mówiło się o kapliczce i to byli rzeczywiście...

197
00:30:51.231 --> 00:30:58.406
Po pierwsze to była pracownia, która była umieszczona w ośrodku propagandy sztuki.

198
00:30:58.546 --> 00:31:03.530
Więc nie w głównym gmachu szkoły.

199
00:31:03.702 --> 00:31:09.262
I tam duży wpływ miał pan Ormezowski, tak mi się wydaję.

200
00:31:09.374 --> 00:31:33.874
I ci bardziej konserwatywni to tak jakoś no chętniej tam przebywali jakby skłaniali się do tego ażeby kontynuować w dużym stopniu tradycję tej polskiej sztuki międzywojennej, ale nie nowoczesnej.

201
00:31:34.029 --> 00:31:45.176
No to ciekawe, bo tu Akademia ma kapliczkę, a Uniwersytet miał "piekiełko" łódzkie, ty możesz tego nie wiedzieć, ale klubem dyskusyjnym było "piekiełko."

202
00:31:45.325 --> 00:31:50.769
Może jeszcze jedno pytanie.

203
00:31:50.905 --> 00:32:13.489
Chodzi o tę metodę dydaktyczną, którą stosował Strzemiński, która polegała na tym, żeby nauczyć studentów umiejętności nagromadzonych w ciągu wieków rozwojów sztuki, w związku z tym studenci jak rozumiem uczyli się tradycyjnych technik rysunku, malarskich technik.

204
00:32:13.625 --> 00:32:21.280
Czy Pan sądzi, że ta koncepcja jest w dalszym ciągu aktualna, koncepcja kształcenia studenta?

205
00:32:21.421 --> 00:32:28.304
To była właściwie powszechnie stosowana koncepcja nie tylko w naszej szkole.

206
00:32:28.456 --> 00:32:39.876
Podobnie myślał Malewicz, jego programy były tak samo oparte o to, że istnieje pewna jakby...

207
00:32:40.005 --> 00:32:49.373
Strzemiński to nazywał świadomość wzrokowa, poziom świadomości wzrokowej.

208
00:32:49.521 --> 00:33:30.748
Czyli pewne zjawiska dają się w jakiejś formie wyrazić i to jest możliwe wtedy kiedy się określone treści widzi, ale że w miarę jak i to było w historii sztuki w ogóle następowały rozmaite okresy rozwojowe tej sztuki i podobnie powtarza się taki proces w rozwoju indywidualnym każdego człowieka, każdego artysty.

209
00:33:30.876 --> 00:33:38.912
Że on zaczyna ze świadomością mniej więcej zbliżoną do świadomości renesansowej.

210
00:33:39.060 --> 00:33:55.625
To znaczy ta perspektywa, która jest konwencją niesłychanie interesującą, ale opartą o widzenie jednego punktu.

211
00:33:55.749 --> 00:34:30.144
A kończy się on to poprzez widzenie ruchome prawda i kojarzenia rozmaite, kończy się bardzo nowoczesnych formach artystycznych i kolejno studenci tak samo mogli, jeżeli tylko mieli na to ochotę te fazy niejako przechodzić.

212
00:34:30.276 --> 00:34:52.929
Czyli ich rozwój mógł być przyspieszony przez to, że poznawali zasady, formy kształtujące pewien okres historyczny w sztuce i na tym buduję się formę w obrazie impresjonistycznym a zupełnie inaczej w obrazie kubistycznym.

213
00:34:53.077 --> 00:35:02.421
I jedno i drugie jest właściwie opisem natury, ale nie tych samych zjawisk w naturze.

214
00:35:02.421 --> 00:35:09.660
To jest bardzo interesujące, bo... 

215
00:35:09.804 --> 00:35:41.296
I to nie tylko w "Teorii widzenia'' to powszechna właściwie była już w Europie świadomość tego, że istnieje pewna jakby kolejność faz tego co Strzemiński nazywał świadomością wzrokową, a tego co inni mówili zespołów formalnego, który określa sposób i treść wypowiedzi artystycznej.

216
00:35:41.444 --> 00:35:56.622
Od tego sposobu czy tej formy wypowiedzi artystycznej zależy właściwie wszystko i ta forma się zmienia.

217
00:35:56.754 --> 00:36:19.130
Zmienia się w raz z naszą świadomością, z naszym życiem duchowym i to wydaję mi się jest najważniejsze co można powiedzieć o koncepcji jakiejkolwiek uczelni.

218
00:36:19.286 --> 00:36:41.469
Ona powinna dawać zespół form prowadzących do coraz wnikliwszego opisu świata, nie tylko zewnętrznego, ale i duchowego.

219
00:36:41.617 --> 00:36:46.485
A co w takim razie z rzemiosłem, z umiejętnością taką czystą?

220
00:36:46.617 --> 00:37:07.741
Rzemiosło jest jakby sprawdzianem praktycznym tego co można było sformułować w obrazie, można zastosować pewne, pewien zespół form również w rzemiośle.

221
00:37:08.225 --> 00:37:28.317
Można garnek ulepić rozmaicie prawda i tradycyjnie, ale też i jakby biorąc pod uwagę jego treść no jakby tu powiedzieć duchową.

222
00:37:28.505 --> 00:37:33.557
Nie wstydźmy się tego wyrazu.

223
00:37:33.697 --> 00:37:46.925
Wszystko co robimy i co mówimy jest w prawdzie obecne również w świecie fizycznym, materialnym, ale przede wszystkim duchowym.

224
00:37:47.041 --> 00:37:59.685
I ta prawda o duchowości jak mówił Kandinsky, o duchowości sztuki.

225
00:37:59.817 --> 00:38:12.501
Leżała u podstaw każdej nowoczesnej szkoły europejskiej i amerykańskiej później.

226
00:38:12.681 --> 00:38:26.369
Bo artyści z Europy za czasów Hitlera musieli uciekać, założyli nowy Bauhaus w Ameryce, prawda?

227
00:38:26.497 --> 00:38:37.653
Więc to się tam bardzo łatwo, jakby dało dalej prowadzić.

228
00:38:37.765 --> 00:38:44.313
Może otworzymy rozmowy na pytania publiczności?

229
00:38:44.449 --> 00:38:46.481
Poprosimy Państwa o pytania.

230
00:38:46.645 --> 00:38:56.737
Ja bym chciał się spytać o środowisko?

231
00:38:56.889 --> 00:39:09.465
Jak funkcjonowało środowisko artystyczne w Łodzi i gdzie w jeszcze w jeszcze kraju funkcjonowaliście jako artyści nowocześni, w jakim miejscu?

232
00:39:09.601 --> 00:39:16.653
Ten zniekształcony głos. Nie zrozumiałem.

233
00:39:16.777 --> 00:39:26.885
Jak w Łodzi funkcjonowały środowiska artystyczne tych właśnie ambitnych artystów i jakie jeszcze miasto was przyjmowało?

234
00:39:27.009 --> 00:39:28.425
Gdzie funkcjonowaliście jeszcze?

235
00:39:28.613 --> 00:39:46.943
Bardzo ważnym elementem duchowości tego miasta było Muzeum Sztuki oraz uczelnia jeśli chodzi o malarstwo, o plastykę.

236
00:39:47.127 --> 00:39:58.271
Oczywiście do tego trzeba dołączyć muzykę, filharmonię, teatr.

237
00:39:58.383 --> 00:40:08.599
To były wspaniałe, żywe ośrodki kultury duchowej w Łodzi.

238
00:40:08.751 --> 00:40:26.076
Wtedy bardzo, bardzo mocno wpływająco na świadomość młodych ludzi, w szczególności studentów.

239
00:40:26.252 --> 00:40:37.056
Myśmy wszyscy chodzili na koncerty, myśmy wszyscy chodzili do teatru, myśmy wszyscy starali się być w muzeum i starali się być na wystawach.

240
00:40:37.188 --> 00:40:47.448
To było żywe, wieloaspektowe życie duchowe na rozmaitych poziomach.

241
00:40:47.588 --> 00:41:09.504
Bardzo mi się to, to co uważam, że to było, ten okres lat 40 i początków lat 50 był niesłychanie ważny dla kultury duchowej Polaków.

242
00:41:09.644 --> 00:41:15.799
Czy ja mogę mieć takie jedno pytanie z historii?

243
00:41:15.974 --> 00:41:17.830
Odnośnie Strzemińskiego.

244
00:41:17.970 --> 00:41:31.257
Czy kiedy zapadła decyzja na górze, że musi opuścić uczelnię, to czy powstała jakaś inicjatywa właśnie studentów, pracowników, by temu zapobiec?

245
00:41:31.390 --> 00:41:37.898
Nie, nie przypominam sobie, żeby coś takiego mogło powstać.

246
00:41:38.018 --> 00:42:20.754
To był terror polityczny i jedyne, nasza reakcja była taka, że jesteśmy zupełnie w mniejszości i wszystko co możemy zrobić to jest to, że możemy przechować wartości duchowe tego okresu do czasów późniejszych, żeby to nie zaginęło, ale ja nie przypominam sobie, przynajmniej w Łodzi żadnego większego, bardziej zorganizowanego protestu, po za tym, że się po prostu nie brało udziału w tym.

247
00:42:20.754 --> 00:42:34.792
Profesor powiedział, że pierwsze spotkanie ze Strzemińskim było dla Pana wielkim wydarzeniem, wielkim wstrząsem, ze on był osobą porywającą.

248
00:42:34.925 --> 00:42:37.573
Czy on był dla Pana przyjacielem, mentorem, mistrzem?

249
00:42:37.697 --> 00:42:45.545
Chodzi o spotkanie ze Strzemińskim.

250
00:42:45.697 --> 00:42:47.829
Mówił Pan, że było takie porywające...

251
00:42:47.965 --> 00:42:48.597
Tak, tak.

252
00:42:48.713 --> 00:42:51.717
Pytał czy to było...

253
00:42:51.841 --> 00:42:57.169
Myśmy go bardzo szanowali i kochali i podziwiali.

254
00:42:57.321 --> 00:43:01.789
A on był dla nas bardzo sympatyczny.

255
00:43:01.929 --> 00:43:28.697
Angażował nas w rozmaite akcje takie artystyczne, próbował z nami coś wspólnie nie raz zrobić, ale dystans jaki widzieliśmy pomiędzy mistrzem a nami był bardzo duży.

256
00:43:28.861 --> 00:43:34.061
Może odpowiedź: Był mistrzem.

257
00:43:34.205 --> 00:43:34.961
[Chichot]


258
00:43:34.961 --> 00:43:41.165
To był fascynujący człowiek.

259
00:43:41.165 --> 00:43:42.495
Proszę mówić.

260
00:43:42.679 --> 00:43:51.739
Ale trzeba było mieć siły, żeby tej fascynacji nie ulec bezkrytycznie.

261
00:43:51.899 --> 00:44:07.575
Najlepsze co można było z nauki Strzemińskiego wyciągnąć to jest prawdomówność artystyczna.

262
00:44:07.751 --> 00:44:15.115
Niesłychana rzetelność i uczciwość, a nie gotowe rozwiązania.

263
00:44:15.264 --> 00:44:23.583
Myśmy wiedzieli od początku, że nie można robić tego samego co robił Strzemiński przed wojną.

264
00:44:23.747 --> 00:44:47.823
Bo sytuacja zupełnie się zmieniała, po tej wojnie nie można tak sobie kontynuować tego co było przed wojną jakby się nic nie działo, nic nie stało i nie było żadnej, tragicznego wstrząsu duchowego.

265
00:44:47.999 --> 00:44:53.863
Na to trzeba było zaleźć odpowiedź i odpowiedź własną.

266
00:44:54.007 --> 00:45:00.099
Czyli to myśmy musieli się o to postarać.

267
00:45:00.243 --> 00:45:11.175
I Strzemiński nas tego uczył, ale wcale nie był zadowolony jak ktoś robił tak jak on, jakby imitował.

268
00:45:11.355 --> 00:45:12.239
Nie.

269
00:45:12.383 --> 00:45:27.379
On nas uczył rzetelności i metody pewnej w myśleniu, ale rezultaty zależały od naszej pracy, od tego co my zrobimy z tego.

270
00:45:27.567 --> 00:46:04.919
Ja z tego wyniosłem takie przekonanie, że szkoła nie kształci artystów, że artystą można się stać w parenaście lat po skończeniu studiów dzięki własnej pracy, że to czego się nauczyłem w szkole to są rudymenty jakiegoś myślenia, ale to nie jest sztuka.

271
00:46:05.071 --> 00:46:16.230
Bo to nie wynika z moich przekonań, to nie jest odkrycie moje.

272
00:46:16.370 --> 00:46:38.566
Strzemiński to zresztą formułował bardzo wyraźnie, że każda forma musi być odkryciem, czymś zupełnie nowym i zaskakującym i tego to trzeba było się uczyć, ale nie gotowych rozwiązań.

273
00:46:38.762 --> 00:46:45.381
Dlatego mało było kontynuatorów formy Strzemińskiego.

274
00:46:45.525 --> 00:46:52.589
Zdarzali się tacy, ale nie odegrali wielkiej roli.

275
00:46:52.735 --> 00:46:59.637
A ci co szli własną drogą jednak coś znaczyli.

276
00:46:59.785 --> 00:47:24.605
Taki Stażewski na przykład, pod wielkim wpływem Strzemińskiego, jego metody widzenia rzeczywistości, nie robił tego tak jak Strzemiński, zupełnie co innego robił i robił to doskonale i paru innych.

277
00:47:24.747 --> 00:47:28.827
Proszę mówić.

278
00:47:28.975 --> 00:47:42.367
Chciałem zapytać Pana Profesora jak Pan ocenia z perspektywy czasu wspólne korekty pracowni Strzemińskiego, Wegnera, Modzelewskiego?

279
00:47:42.367 --> 00:48:08.714
Strzemiński był bardzo wstrzemięźliwy w słowach, jakby się przynosiło na przykład prace z podstaw kompozycji to on tylko pokazywał.

280
00:48:08.830 --> 00:48:18.798
I wiedziało się, że to i to za podobne, tu nie ma kontrastu.

281
00:48:18.946 --> 00:48:22.490
[Śmiech]

282
00:48:22.610 --> 00:48:24.318
To była korekta.

283
00:48:24.470 --> 00:48:39.218
Pokazywał, a ty wiedziałeś o co chodzi, on nie mówił nic tylko pokazywał i człowiek wtedy od razu: Aha, no tak rzeczywiście tu się powtarza a dlaczego to... To jest zerowy kontrast.

284
00:48:39.398 --> 00:48:40.882
I na nowo.

285
00:48:41.026 --> 00:48:49.002
Albo ten kolor jest za podobny do tego pod względem ciężaru, na przykład za mało zróżnicowany.

286
00:48:49.130 --> 00:49:22.306
Wegner starał się zwrócić uwagę studenta na elementy formy, które może w naturze widać, widzieć jeżeli się do tego podejdzie od strony budowy obrazu.

287
00:49:22.430 --> 00:49:44.262
Jak wiadomo i Kandinsky mówi i inni, sama pusta powierzchnia już jest, ma jakieś znaczenia, góra jest inna, dół jest inny.

288
00:49:44.410 --> 00:50:00.382
Kandinsky mówi o tym, że góra jest lekka, dół jest ciężki, prawda, że kierunek w lewo jest wycofaniem się, kierunek w prawo jest ruchem dynamicznym do przodu.

289
00:50:00.510 --> 00:50:21.454
To już na, pusta jakby płaszczyzna obrazu ma już takie możliwości, a jak się jeszcze postawi punkt jeden to zależy od tego czy jest w środku czy jest z boku.

290
00:50:21.630 --> 00:50:54.594
A jak jest w środku to jest symetria i właściwie nie ma ruchu a jak jest gdzieś z boku to natychmiast powstają rozmaite siły, które większe lub mniejsze w stosunku do krawędzi, bo jak jest bliżej krawędzi to jest jakby mocniejszy, ta strzałka ruchu czy dynamiki jest mocniejsza, ale jest słabsza.

291
00:50:54.746 --> 00:51:17.918
Ale ciekawe jak się rysuje na przykład na kartce papieru linię. To ona w miarę jak się ją bliżej do krawędzi zbliża ten górny koniec linii to na tym górnym końcu gromadzi się coraz więcej siły, energii.

292
00:51:18.034 --> 00:51:33.090
To jest wprost szalenie dynamiczny proces, ale w momencie kiedy dotknie krawędzi od razu wszystko znika, to wtedy przerzuca się na dół.

293
00:51:33.222 --> 00:51:57.818
Bo tam już zawisło, tam jest zero, a od razu jest na dole cała energia, więc manipulowanie tymi elementami kompozycji, to znaczy siłami wewnątrz formy, jest jedyną właściwe czynnością jaką malarz ma do zrobienia.

294
00:51:57.950 --> 00:52:02.366
Tylko w ten sposób można cokolwiek powiedzieć.

295
00:52:02.534 --> 00:52:25.438
Oczywiście można opisywać wyglądy przedmiotów, jak wygląda ułan, jak wygląda prawda jabłko, ale prościej jest fotografować, o wiele prościej i jakby powiedzieć wierniej.

296
00:52:25.570 --> 00:52:44.330
Natomiast w obrazie ma się do czynienia z budową napięć pomiędzy formami i kształtowanie tych napięć jest jedynym wyrazem dramatyczności całej sytuacji.

297
00:52:44.454 --> 00:52:50.390
No nie wiem co...

298
00:52:50.498 --> 00:52:52.118
A Modzelewski?

299
00:52:52.286 --> 00:53:09.678
Modzelewski starał się powtarzać to co słyszeliśmy z ust Wegnera, Strzemińskiego.

300
00:53:09.806 --> 00:53:18.622
Był bardzo sympatyczny, ale nie miał jakiejś specjalnie oryginalnej, własnej metody.

301
00:53:18.782 --> 00:53:21.558
Tak mi się wydaje.

302
00:53:21.698 --> 00:53:33.790
Pan zgłaszał. Miałbym ochotę zadać pytanie, które w pewnym stopniu jest pokrewne do pytania, które Pani zadała.

303
00:53:33.934 --> 00:54:02.338
Mianowicie, chodziło o coś takiego, że poza niewątpliwym autorytetem, którym był Władysław Strzemiński dla was, jako dla młodych studentów w okresie studiów, czy pamięta Pan, bo nie zawsze są to wielcy profesorowie, pamięta Pan jakiś swój inny autorytet z tego okresu, taki który miał w pewnym sensie miał wpływ na kształtowanie się Pańskiego...Pańskiej postawy.

304
00:54:02.450 --> 00:54:31.042
Po Strzemińskim niewątpliwie Wegner był bardzo ważną postacią i miał duży wpływ na rozwój naszej świadomości, naszego rozumienia, warunków w jakich uprawia się sztukę, malarstwo, zadań jakie przed nami stoją, niewątpliwie.

305
00:54:31.206 --> 00:54:44.742
Ale też niebędących w uczelni, ale przez swoje dzieła obecni, mieli duży wpływ.

306
00:54:44.902 --> 00:55:00.502
To byli przede wszystkim Hiller, Karol Hiller, który był bardzo znakomitym artystą i bez, przez nas niesłychanie cenionym, jeśli chodzi o tę grupę Łódzką, prawda?

307
00:55:00.686 --> 00:55:08.710
Myślę, że ci trzej są najważniejsi.

308
00:55:08.854 --> 00:55:49.166
Niezależnie od tego co nam dawali profesorowie istniały też i pewne kontakty, komunikacja pomiędzy tym pokoleniem naszym. Na przykład duży wpływ na to co się działo w Polsce, w Łodzi, miał Nowosielski, chociaż był bardzo skromnym tylko wykładowcą, nawet profesorem nie był, bo nie miał studiów, więc mu dyplomu nie dawali.

309
00:55:49.306 --> 00:56:05.118
Dopiero Akademia Krakowska mu dała dyplom, więc, ale tu trzeba jeszcze powiedzieć o innej osobie, niesłychanie ważnej.

310
00:56:05.258 --> 00:56:17.034
Mianowicie o Teresie Tyszkiewiczowej, to była jakby przeciwwaga Strzemińskiego, bo...

311
00:56:17.210 --> 00:56:20.106
Może by tak w skrócie powiedzieć.

312
00:56:20.242 --> 00:56:31.002
Strzemiński to intelektualista, a Tyszkiewiczowa to intuicjonistka, on też z przekąsem o niej mawiał intuicjonistka.

313
00:56:31.138 --> 00:56:41.926
Co miało być, wyrazić jego taki lekceważący stosunek do tego.

314
00:56:42.058 --> 00:56:43.970
Dla nas nie.

315
00:56:44.114 --> 00:56:48.510
Dla nas były dwa źródła duchowości.

316
00:56:48.650 --> 00:56:53.998
Intelekt i intuicja.

317
00:56:54.154 --> 00:57:22.614
Oba skrzydła tej duchowości czy obie strony jak dzień i noc, jak dobro i zło, jak kobieta i mężczyzna stanowią jedność, całość i taką całością bardzo wielką, dla nas, duchową całością byli ci dwaj.

318
00:57:22.766 --> 00:57:29.614
Luminarze sztuki w Łodzi, to jest Strzemiński i Tyszkiewiczowa.

319
00:57:29.825 --> 00:57:38.113
Ja myślę, że na tym zakończymy i podziękujemy Panu profesorowi...

320
00:57:38.253 --> 00:58:00.985
[Brawa]

321
00:58:01.161 --> 00:58:04.369
Proszę, proszę Panie profesorze.

322
00:58:04.525 --> 00:58:07.785
Wszystkiego najlepszego. Proszę uściskać...

323
00:58:07.905 --> 00:58:15.361
[Brawa]

324
00:58:15.517 --> 00:58:24.733
Panie profesorze, dzięki za wspaniały wykład, za ogromny takt, za wielką kulturę z jaką mówił Pan o historii, jest Pan wspaniałym człowiekiem, bardzo serdecznie dziękuję.

325
00:58:24.870 --> 00:58:25.721
Dziękuję.

326
00:58:25.830 --> 00:58:27.549
Dziękujemy Panu, dziękujemy Państwu.

327
00:58:27.681 --> 00:58:29.621
Było mi bardzo miło spotkać z Państwem.

328
00:58:29.757 --> 00:58:43.000
[Brawa]