Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Studium cienia" to forma z powyginanego metalowego drutu umieszczona na podstawie, na którą naklejona została odbitka z zarejestrowanym w procesie naświetlania cieniem kompozycji. Fotografia nie jest tu jednak dziełem samym w sobie, Robakowski używa jej jako tworzywa. Rok wcześniej, w tekście towarzyszącym wystawie, na której zaprezentował swoje fotogramy, artysta deklarował, że fotografia artystyczna straciła dla niego sens. W jego działalności medium to pełniło rolę narzędzia służącego budowaniu kolejnych kreacji. Na przełomie lat 60. i 70. XX wieku powstały liczne prace z cyklu fotoobiektów, w tym podejmujący zagadnienie podwójności „Koło rowerowe" (1969) oraz fotografie analityczno-konceptualne. Do tych ostatnich należy omawiane tu „Studium cienia", w którym artysta ponownie podnosi problem zwielokrotnienia. Metalowa forma zostaje podwojona za pomocą fotogramu, ale funkcjonuje również w dwóch innych, nieco bardziej efemerycznych, postaciach. Jako cień rzucany w czasie rzeczywistym oraz jako odbicie jasnej metalowej konstrukcji w czarnym błyszczącym podłożu. Wszystkie te elementy nakładając się na siebie ukazują złożoność relacji i tworzą wielowymiarową konstrukcję. W procesie jej powstawania ma udział widz, którego umiejscowienie w przestrzeni, kąt patrzenia, mają wpływ na relacje zachodzące między poszczególnymi „wcieleniami” formy. Konstrukcja wymusza ruch widza, angażuje go i sprawia, że staje się on częścią procesu. Aktywizacja odbiorcy to naturalna konsekwencja postulowanego przez Robakowskiego wyjścia poza ramy artystycznych konwencji i strategii polegającej na oderwaniu fotografii od płaskiej powierzchni. Artysta bada zagadnienie percepcji i kształtowania przestrzeni przez zawierający w sobie element rzeźbiarski obiekt fotograficzny.

W pracy daje o sobie znać analityczne myślenie o sztuce obecne również w realizacjach Władysława Strzemińskiego i Katarzyny Kobro, z którymi Robakowski zetknął się w Łodzi. Artystę zafascynowała szczególnie postać mało znanej wówczas rzeźbiarki. W tym samym roku, w którym powstała praca „Studium cienia", Robakowski zrealizował swój pierwszy profesjonalny film, który poświęcił Katarzynie Kobro i jej rozumieniu współczesnej rzeźby. W omawianej pracy możemy dostrzec odwołania do opisanej przez nią teorii czasoprzestrzeni w kompozycji rzeźbiarskiej. Artystka wyłożyła ją w wydanej wspólnie ze Strzemińskim publikacji „Kompozycja przestrzeni. Obliczenia rytmu czasoprzestrzennego" (1931). Koncepcja zakłada możliwość oglądania formy rzeźbiarskiej z wielu stron, co wprowadza do kompozycji element czasu. Ruch widza wokół dzieła i podążanie wzroku za kompozycją, decydują o jej zmienności i wielowymiarowości. „Studium cienia" Robakowskiego jest na to doskonałym przykładem, tym bardziej, że poza elementami stałymi uwzględnia także ruch i zmienność elementów efemerycznych.   Praca została nabyta do zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi bezpośrednio od artysty.

Dorota Stolarska-Kultys

„Studium cienia" to forma z giętego metalowego drutu. Została umieszczona na podstawie, do której przyklejona jest fotografia. Zdjęcie przedstawia cień, który rzuca konstrukcja z drutu. Forma z drutu może mieć jednak jeszcze dwa dodatkowe wcielenia. Cień, którzy rzuca w momencie, gdy ją oglądamy i odbicie w czarnej błyszczącej podstawie. Obiekt można oglądać z różnych stron. Bardzo ważna jest obecność odbiorcy.

Dorota Stolarska-Kultys

Józef Robakowski zajmuje się fotografią eksperymentalną. Jest też autorem filmów i instalacji artystycznych. Praca „Studium cienia” powstała w 1971 roku. Robakowski umieszcza miękko pozaginany drut na fotografii. Jest to fotografia cienia powyginanego drutu. Na gładkiej powierzchni fotografii pokazuje się drugi cień. Cień położonego na fotografii drutu. Drugi cień zależny jest od oświetlenia. Cień będzie inny, jeżeli zmienimy oświetlenie. Praca powinna być pokazywana na podstawie. Wtedy można ją obejść ze wszystkich stron. Spacerując wokół pracy „Studium cienia”  inaczej widzimy powyginany drut i inaczej widzimy te dwa cienie. Jeden cień sfotografowany. Drugi cień ulotny, zależny od oświetlenia na wystawie.

Praca Katarzyny Kobro z 1933 roku „Kompozycja przestrzenna nr 9” ma miękki falisty kształt. Wydaje się, że rzeźba porusza się, jak fala wodna. „Kompozycja przestrzenna nr 9” rzuca cień na białą podstawę. Można ją obejść ze wszystkich stron. Spacerując wokół rzeźby inaczej ją widzimy. W zależności od oświetlenia inaczej pada cień na białą podstawę.

Józef Robakowski bardzo ceni prace Katarzyny Kobro. W 1971 roku zrobił film „Kompozycje przestrzenne Katarzyny Kobro”.

Małgorzata Wiktorko, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda. 

Autor: Józef Robakowski

Tytuł: „Studium cienia”

Technika: rzeźba, fotofgrafia

Rok powstania: 1971 rok

Wymiary: wysokość 14,5 cm, szerokość 51 cm, głębokość 56 cm (płyta o wymiarach 51 centymetrów na 56 centymetrów, około dwumetrowy drut odstający od płaszczyzny na wysokość 14 centymetrów).

„Studium cienia” Józefa Robakowskiego prostokątna, bliska kwadratowi deska, ustawiona poziomo, z przymocowanym metalowym powyginanym drutem. Zwykle ta praca prezentowana jest na czarnym, prostopadłościennym postumencie o wysokości około jednego metra, dla którego staje się wieńczącym blatem, nie wystającym poza krawędzie.

Kwadratowa deska, oprawiona w wąskie czarne deseczki, jest pokryta czarnym papierem. W ćwiartce prawej, dalszej od widza, do powierzchni papieru przymocowany jest stalowy drut grubości ołówka,  długości około dwóch metrów, powyginany w miękkie kształty. Drut uformowany jest w trójwymiarowy, luźny, nieregularny kształt, w najwyższym miejscu odstaje od płaszczyzny na 14 centymetrów. Drut do deski przymocowany jest punktowo w kilku miejscach, za pomocą małych gwoździ. Ostatnim elementem wizualnym pracy jest biała, miękka linia na czarnym papierze, która rozpoczyna się w miejscach styku z drucianą instalacją i biegnie przez centrum płaszczyzny, ciążąc ku lewemu dolnemu narożnikowi. Kształt linii jest widocznie podobny do kształtu wygiętego drutu.

Biała organiczna linia na czarnej płaszczyźnie jest jednocześnie materialnym dowodem studiowania cienia przez artystę. Józef Robakowski bowiem pracował w ciemni fotograficznej i użył do pokrycia deski papieru światłoczułego. Włączenie na chwilę lampy pod odpowiednim kątem pozwoliło zachować cień drucianego zwoju na papierze światłoczułym, który został następnie poddany chemicznym procesom wywoływania i utrwalania. Paradoksalnie praca „Studium cienia” zatrzymuje czas i odwraca porządki. Drut raz rzucił taki właśnie cień, który utrwalił w swojej pracy Józef Robakowski. Żadna manipulacja tą pracą nie zmieni już tego cienia.  Wedle prawideł natury, cień jest ciemny, to brak światła. Cień w pracy Robakowskiego zaś jest biały, jest światłem.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN